“Βιομηχανικός Παράδεισος”: Ένας ουκρανικός λογαριασμός Instagram εξετάζει βαθύτερα την περιοχή Ντονμπάς
Μεταφρασμένα άρθρα
Τα ερείπια ενός διαλυμένου βιομηχανικού εργοστασίου στο Λισιτσάνσκ στο Λουχάνσκ της Ουκρανίας. Ευγενική προσφορά του Oleksandr Kuchynskyi.
Η Ανατολική Ουκρανία αποτυπώνεται τυπικά στην κοινή φαντασία ως αστερισμός ανθρακωρυχείων, τεράστιων εγκαταστάσεων εργοστασίων και μεταλλευτικών πόλεων μέσα σε σκονισμένες στέπες και αραιά σώματα υδάτων. Ωστόσο, η βιομηχανική ιστορία της περιοχής είναι αρκετά πρόσφατη. Αν και η εκβιομηχάνιση της πλούσιας σε ορυκτά στέπας στην Ανατολική Ουκρανία πραγματοποιήθηκε τον 19ο και τον 20ό αιώνα, έγινε το καθοριστικό πλαίσιο για την υπερ-αστικοποιημένη περιοχή με πάνω από 3 εκατομμύρια ανθρώπους. Η σύνθετη ιστορία, οι ταυτότητες και η αισθητική της περιοχής, ωστόσο, απαιτούν περαιτέρω ενδελεχή μελέτη.
Πιο πρόσφατα, το τοπίο του Ντονμπάς έπρεπε να αντιμετωπίσει την “διπλή πρόκληση της αποβιομηχάνισης και της στρατιωτικής επιθετικότητας“. Η ένοπλη σύγκρουση με τη Ρωσία, η οποία ξεκίνησε το 2014 και κατά τη διάρκεια της οποίας μεγάλα τμήματα των περιοχών Ντόνετσκ και Λουχάνσκ καταλήφθηκαν από ρωσικές και φιλορωσικές δυνάμεις, έχει εκτοπίσει εκατομμύρια ντόπιους και προσέλκυσε μια άνευ προηγουμένου προσοχή στο Ντονμπάς: τα τοπωνύμιά του βρέθηκαν στα πρωτοσέλιδα παγκόσμιων ΜΜΕ. Επίσης, δημιούργησε την ευκαιρία για τοπικούς ακτιβιστές, συγγραφείς, ποιητές και καλλιτέχνες να αμφισβητήσουν το απλοποιημένο, στερεοτυπικό πλαίσιο, υπό το οποίο παρουσιαζόταν η περιοχή τους στο παραδοσιακά κυρίαρχο κοινό.
Ο λογαριασμός Instagram “Βιομηχανικός Παράδεισος” (“Індустріяльний рай”), που δημιουργήθηκε από τον καλλιτέχνη Oleksandr Kuchynskyi, με έδρα το Σιεβιεροντονέτσκ, προσφέρει έναν πλούσιο οπτικό καμβά, που απεικονίζει “μια χωρισμένη περιοχή”, μέσω μιας επιμελημένης συλλογής τωρινών φωτογραφιών, ανευρεθέντων εικόνων και αναμνηστικών (από σοβιετικές αφίσες και βιομηχανικά σχέδια μέχρι καρτ-ποστάλ), και αρχειακών εικόνων από παλιότερες εποχές. Ο ίδιος ο Kuchynskyi συμμετέχει σε καλλιτεχνικές αποστολές σε εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές ζώνες και εξετάζει την υποδομή των μονότοπων. Η δική του τέχνη, με τα λόγια του επιμελητή τέχνης Dmytro Chepurnyi, μιλά για τις “αντιφάσεις, που συνδέονται με τη βιομηχανική κληρονομιά, την αισθητική της φθοράς και την ανθρώπινη ύπαρξη σε αυτό το πλαίσιο”.
Για το Global Voices, πήρα συνέντευξη από τον Kuchynskyi σχετικά με την έμπνευσή του για το εγχείρημα και τις σκέψεις του για την εξελισσόμενη ταυτότητα της περιοχής Ντονμπάς.
Tanya Lokot (TL): Γιατί επιλέξατε αυτό το όνομα για τον λογαριασμό σας στο Instagram;
Олександр Кучинський (OK): Назва з’явилася раніше за сам проект. Це алюзія на міф про “соціалістичний рай”, яким радянська пропаганда репрезентувала Донбас. Цей регіон був перенасиченим промисловістю і останні 30 років потерпав від сильної кризи, пов’язаної з деіндустріалізацією. Зараз до цього ще додалася війна з Росією, яка поглибила кризу та прискорила руйнування його економічного потенціалу. Зараз Донбас скоріше можна назвати пост-індустріальним пеклом, і в цьому також є деяка іронія.
Oleksandr Kuchynskyi (OK): Το όνομα γεννήθηκε πριν από το ίδιο το εγχείρημα. Είναι ένας υπαινιγμός για το μύθο του “σοσιαλιστικού παραδείσου”, που χρησιμοποιούσε η σοβιετική προπαγάνδα για να παρουσιάσει το Ντονμπάς. Αυτή η περιοχή ήταν υπερκορεσμένη από τη βιομηχανία και τα τελευταία 30 χρόνια υπέφερε από μια οξεία κρίση αποβιομηχάνισης. Επιπλέον, έχουμε τώρα και τον πόλεμο με τη Ρωσία, ο οποίος έχει βαθύνει την κρίση και επιδείνωσε την καταστροφή του οικονομικού δυναμικού της περιοχής. Σήμερα, στο Ντονμπάς μάλλον ταιριάζει πιότερο ο χαρακτηρισμός “μεταβιομηχανική κόλαση” και υπάρχει και ένας βαθμός ειρωνείας και σε αυτό.
TL: Η περιγραφή του λογαριασμού αναφέρει “πορτρέτο μιας διαχωρισμένης περιοχής”. Ποιος ήταν ο στόχος σας στη δημιουργία του και πώς άλλαξε με την πάροδο του χρόνου;
OK: Коли я створював акаунт (ще до Інстаграму, у ВК), у мене не було ніякої особливої мети. Вона сформувалася пізніше, коли я зрозумів що цей регіон насправді має дуже складну та маловивчену історію. Донбас є неоднорідним та строкатим, тут проживає багато різних етнічних груп та релігійних громад. Тутешні люди з сусідніх міст або сел можуть сильно відрізнятися один від одного, в залежності від того де саме вони живуть: у шахтарському містечку, крупному промисловому центрі або селі. Донбас є роз’єднаним не тільки через те, що одна його частина зараз окупована Росією. Він роз’єднаний ментально, релігійно, культурно. Особливо гострим тут є конфлікт між старим радянським та молодим прогресивним поколіннями. З початком війни у людей з’явились попит на вивчення цього краю й потреба пізнати його історію та культуру поза загальновідомими міфами та стереотипами, які були сформовані ще в радянські часи й досі дуже часто є домінуючими в інформаційному просторі й у свідомості самих місцевих жителів. Я сприймаю це як своєрідний пазл з безліччю білих плям, який треба скласти та зрозуміти, чим ті білі плями треба заповнити.
OK: Όταν δημιούργησα για πρώτη φορά τον λογαριασμό (στο VKontakte, πριν από το Instagram), δεν είχα κανένα συγκεκριμένο στόχο. Διαμορφώθηκε αργότερα, όταν κατάλαβα ότι αυτή η περιοχή έχει πραγματικά μια πολύπλοκη, αλλά όχι και τόσο ερευνημένη ιστορία. Το Ντονμπάς είναι ετερογενές και ποικιλόμορφο, φιλοξενεί πλήθος διαφορετικών εθνοτικών ομάδων και θρησκευτικών κοινοτήτων. Οι ντόπιοι κάτοικοι των γειτονικών πόλεων ή χωριών μπορεί να διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, ανάλογα με το πού ζουν: σε μια πόλη ανθρακωρύχων, σε ένα μεγάλο βιομηχανικό κέντρο ή σε ένα χωριό. Το Ντονμπάς είναι “διαιρεμένο”, όχι μόνο επειδή ένα μέρος του καταλαμβάνεται σήμερα από τη Ρωσία, αλλά και βάσει διανοητικών, θρησκευτικών και πολιτιστικών όρων. Η σύγκρουση μεταξύ της παλαιότερης σοβιετικής γενιάς και της νεότερης, πιο προοδευτικής, είναι ιδιαίτερα εμφανής εδώ. Με την έναρξη του πολέμου, έχουμε δει ανθρώπους να αναπτύσσουν μια απαίτηση για εξέταση αυτού του τόπου και ανάγκη να μάθουν περισσότερα για την ιστορία και τον πολιτισμό του πέρα από τους κοινά γνωστούς μύθους και στερεότυπα. Αυτά σχηματίστηκαν στη σοβιετική εποχή και κυριαρχούν συχνά στον χώρο πληροφοριών, καθώς και στη συνείδηση των κατοίκων της περιοχής. Εγώ το προσεγγίζω ως ένα είδος παζλ με πολλά κενά σημεία, που πρέπει κανείς να συγκεντρώσει και να καταλάβει τι πρέπει να μπει σε αυτά τα κενά σημεία.
TL: Ποιες είναι οι μεγαλύτερες παρανοήσεις σχετικά με το Ντονμπάς και την Ανατολική Ουκρανία γενικά; Το εγχείρημά σας επιδιώκει να τις αντιμετωπίσει και πώς;
OK: Щодо Донбасу та сходу України існує теза про те, що це територія “культурного пустища”, в якій населення є повністю русифікованим. Цей дерогативний стереотип активно культивувався в роки незалежності, зокрема завдяки деяким діячам культури, які, на мою думку, тим самим показали своє невігластво та поверхневе розуміння того, що з себе представляє цей регіон насправді. Також останні роки Росія активно просуває тезу про “російськомовний та православний” схід, ігноруючи те, що ані російськомовна, ані православна групи не є тут найбільшими чи домінуючими. На Донбасі свого часу селилися адвентисти, баптисти, протестанти. За царських часів тут було безліч німецьких, бельгійських, французьких та валлійських колоній, які безумовно залишили свій відбиток в розвитку регіону.
Сама назва “Донбас” є скороченням від Донецького вугільного басейну, і найчастіше цей край асоціюють саме з вугільною промисловістю. Проте значну частку економіки тут складали важке машинобудування, науково-технічні та дослідницькі інституції, металургія, хімічна промисловість, сільське господарство, виробництво кераміки та безліч інших галузей. По можливості, я стараюсь охоплювати всі ці теми та показувати невідомі широкому загалу матеріали.
OK: Υπάρχει μια διατριβή, που υποστηρίζει ότι το Ντονμπάς και η Ανατολική Ουκρανία είναι ένα είδος “πολιτιστικής ερημιάς”, όπου ο τοπικός πληθυσμός έχει εκρωσισθεί πλήρως. Αυτό το υποτιμητικό στερεότυπο καλλιεργήθηκε ενεργά τα χρόνια έπειτα από την ανεξαρτησία της Ουκρανίας χάρη σε μερικούς από τους ανθρώπους, που έχουν επιρροή στον πολιτιστικό τομέα. Κατά τη γνώμη μου, αυτό έδειξε πραγματικά την άγνοιά τους και την επιφανειακή κατανόηση του πώς είναι πραγματικά η περιοχή. Τα τελευταία χρόνια, η Ρωσία έχει επίσης προωθήσει ενεργά την ιδέα μιας “ρωσόφωνης και [χριστιανικής] ορθόδοξης” Ανατολής, αγνοώντας εντελώς το γεγονός ότι ούτε η ρωσόφωνη ούτε η ορθόδοξη κοινότητα εδώ είναι οι μεγαλύτερες ή οι πιο κυρίαρχες. Σε διάφορες στιγμές του παρελθόντος, αντβεντιστές, βαπτιστές, προτεστάντες ήρθαν εδώ και θεώρησαν το μέρος πατρίδα τους. Κατά τους τσαρικούς χρόνους, υπήρχαν εδώ πολλές αποικίες γερμανικές, βελγικές, γαλλικές και βαλλωνικές και σίγουρα άφησαν το σημάδι τους στην ανάπτυξη της περιοχής.
Η ίδια η ονομασία “Ντονμπάς” είναι αρκτικόλεξο για τη λεκάνη άνθρακα του Ντόνετσκ και η περιοχή συνδέεται συχνότερα με την εξορυκτική βιομηχανία. Όμως, ένα μεγάλο κομμάτι της τοπικής οικονομίας αποτελείται από βιομηχανία βαριάς μηχανικής, επιστημονικά και τεχνικά ερευνητικά ιδρύματα, μεταλλουργία, χημικές βιομηχανίες, γεωργία, κεραμική και πολλούς άλλους κλάδους της βιομηχανίας. Προσπαθώ όσο το δυνατόν περισσότερο να καλύψω όλα αυτά τα θέματα και να κοινοποιήσω περιεχόμενο και υλικό, που το απλό κοινό δεν γνωρίζει.
TL: Το Ντονμπάς συχνά εμφανίζεται στα ΜΜΕ ως “βιομηχανική καρδιά” της Ουκρανίας. Σε ποιο βαθμό πιστεύετε ότι αυτή είναι μια περιορισμένη αντίληψη του ποια είναι πραγματικά η ιστορία και η σύγχρονη εικόνα της περιοχής, ειδικά για όσους ζουν εκεί;
OK: Це не єдиний індустріальний регіон України, тож “сердець” у нас декілька. Але на Донбасі протягом тривалого часу навіювалась атмосфера “винятковості” цього регіону. При тому, що паралельно з цим відбувалась поступова, але дуже шокова деіндустріалізація. Багато людей залишилися без роботи через закриття шахт та заводів. Для донбаських моно-міст/поселень це було безнадійною ситуацією. Багато районів швидко стали вельми депресивними місцями. В деяких шахтарських містечках люди навіть обмінювалися бартером вугіллям з копанок, бо в людей просто не було валюти.
Ніколи Донбас не описують як сільськогосподарський край, хоча “дикого поля”, як його ще називають, тут майже не залишилося окрім невеликих відсотків заповідних зон. До індустріалізації тут було безліч козацьких поселень та переважала сільська культура, проте через появу європейських капіталів та подальшу розбудову промисловості вона нікуди не зникла. Значних втрат донбаські села зазнали під час Голодомору. Однак багатьом людям з міст за роки пропаганди нав’язали думку що Голодомору на Донбасі не було. У містах голоду не було, так. Але в селах – був. Щодо “індустріального серця” України – більшість найкрупніших промислових об’єктів регіону вже знищено. Серце це вже не б’ється так сильно.
OK: Το Ντονμπάς δεν είναι η μόνη βιομηχανική περιοχή στην Ουκρανία, επομένως έχουμε πολλές “καρδιές”. Στην περιοχή, όμως, η ατμόσφαιρα της “μοναδικότητας” προωθήθηκε επίμονα για πολύ καιρό. Και αυτό συνέβαινε παράλληλα με τη σταδιακή, αλλά αρκετά σοκαριστική αποβιομηχάνιση. Πολλοί άνθρωποι έμειναν χωρίς δουλειά, καθώς τα ορυχεία και τα εργοστάσια έκλεισαν. Για πολλούς μονότοπους και οικισμούς του Ντονμπάς, αυτό αποτελούσε αδιέξοδο. Αρκετές περιοχές γρήγορα μετατράπηκαν σε αρκετά καταθλιπτικά μέρη. Σε ορισμένες μεταλλευτικές πόλεις, οι άνθρωποι αντάλλασσαν άνθρακα, που εξορυσσόταν σε kopanky (παράνομα ορυχεία) με άλλα αγαθά, απλώς και μόνο επειδή κανείς δεν είχε νόμισμα.
Το Ντονμπάς δεν περιγράφεται ποτέ ως γεωργική γη, παρόλο που ουσιαστικά δεν υπάρχει καθόλου “άγριο πεδίο” [ακαλλιέργητη γη] εδώ, εκτός από αρκετές προστατευόμενες ζώνες άγριας φύσης. Πριν από την εκβιομηχάνιση, υπήρχαν αρκετοί οικισμοί Κοζάκων εδώ και η αγροτική κουλτούρα ήταν κυρίαρχη, αλλά δεν εξαφανίστηκε απλά με την άφιξη του ευρωπαϊκού κεφαλαίου και την περαιτέρω ανάπτυξη της βιομηχανίας. Τα χωριά του Ντονμπάς υπέστησαν σημαντικές απώλειες κατά τη διάρκεια του Γολοντομόρ, του Μεγάλου Λιμού της Ουκρανίας. Όμως, πολλοί άνθρωποι, που ζούσαν σε πόλεις, πείστηκαν από την προπαγάνδα ότι δεν υπήρχε Γολοντομόρ στο Ντονμπάς. Σίγουρα, δεν υπήρχε πείνα στις πόλεις. Στα χωριά, υπήρχε. Και όσον αφορά τη “βιομηχανική καρδιά” της Ουκρανίας, τα περισσότερα από τα μεγαλύτερα βιομηχανικά αντικείμενα στις περιοχές έχουν καταστραφεί, οπότε αυτή η καρδιά δεν χτυπά τόσο έντονα σήμερα.
TL: Πού και πώς βρίσκετε περιεχόμενο για τον λογαριασμό; Πώς επιμελείστε τις εικόνες;
OK: Більшість контенту знаходжу в інтернеті на різних ресурсах: локальних публічних сторінках, блогах, новинних сайтах тощо. Деякий контент створюю сам завдяки знахідкам, пов’язаних з регіоном та експедицій по різним місцям і районам. Зображення що публікуються можна розділити на декілька груп: фото териконів, промислових та закинутих об’єктів; артефакти та друкована продукція, пов’язані з Донбасом; фотографії з минулих століть, мистецтво та природні об’єкти. Також в планах робити більше публікацій про видатних людей з цього регіону.
OK: Βρίσκω το μεγαλύτερο μέρος του περιεχομένου στο διαδίκτυο σε διάφορα μέρη: τοπικές δημόσιες σελίδες, ιστολόγια, ειδησεογραφικούς ιστότοπους. Τμήμα του περιεχομένου το δημιουργώ ο ίδιος χάρη στις πολλές ανακαλύψεις σχετικά με την περιοχή και τα ευρήματα από τις εκδρομές μας σε πολλά τοπικά σημεία και περιοχές. Οι εικόνες, που δημοσιεύω, χωρίζονται σε διάφορες ομάδες: φωτογραφίες σωρών σκωρίας, βιομηχανικά ή εγκαταλελειμμένα αντικείμενα, τέχνεργα και αναμνηστικά σχετικά με το Ντονμπάς, φωτογραφίες από προηγούμενους αιώνες, έργα τέχνης και αντικείμενα από τη φύση και το περιβάλλον. Έχω επίσης σχέδια να δημοσιεύσω περισσότερα σχετικά με εξέχοντα άτομα από την περιοχή.
TL: Πολλές από τις εικόνες σας είναι από το παρελθόν. Αυτό αντικατοπτρίζει μια συγκεκριμένη νοσταλγία για τα περασμένα; Ή μοιάζει περισσότερο με το αποκαλούμενο από πολλούς “πορνό ερειπίων”, μια γοητεία για την αποσύνθεση ή την καταστροφή; Ή υπάρχει και κάτι περισσότερο εδώ;
OK: Минуле є невід’ємною часткою сьогодення. Я не можу ностальгувати за минулим століттям, бо прожив там надто мало, але фотографії минулого допомагають мені зрозуміти, чому цей регіон зараз такий який є. У нас величезна концентрація закинутих об’єктів, частина з яких є вражаючою за своїми масштабами, але вони дуже швидко зникають. В Лисичанську, наприклад, останні десь роки чотири демонтують декілька величезних підприємств. На їх місці тепер поле битого залізобетону. Такі місця дуже швидко зникають з людської пам’яті. Мені б хотілося їх хоча б зафіксувати.
OK: Το παρελθόν είναι αδιαχώριστο από το παρόν. Δεν μπορώ να νιώσω νοσταλγικά τον περασμένο αιώνα, αφού δεν βίωσα μεγάλο κομμάτι του, αλλά οι φωτογραφίες από το παρελθόν με βοηθούν να καταλάβω γιατί αυτή η περιοχή είναι όπως είναι σήμερα. Έχουμε τεράστιο αριθμό εγκαταλελειμμένων αντικειμένων, τα περισσότερα από τα οποία είναι αρκετά εντυπωσιακά σε κλίμακα, αλλά εξαφανίζονται πολύ γρήγορα. Για παράδειγμα, στο Λισιτσάνσκ (μια πόλη στην περιοχή Λουχάνσκ), τα τελευταία τέσσερα χρόνια διαλύουν πολλές μεγάλες βιομηχανικές επιχειρήσεις. Στη θέση τους υπάρχει τώρα ένα πεδίο θρυμματισμένου σκυροδέματος. Μέρη όπως αυτά εξαφανίζονται από την ανθρώπινη μνήμη απίστευτα γρήγορα. Θα ήθελα τουλάχιστον να διασώσω ένα στιγμιότυπο από αυτά.
TL: Ό,τι συμβαίνει αυτή τη στιγμή στο Ντονμπάς, το πώς απεικονίζεται και διατηρείται στην ιστορία, αναπόφευκτα σημαδεύεται από τον πόλεμο, τις ένοπλες συγκρούσεις, την κατοχή και τη βία. Πώς το αντικατοπτρίζετε αυτό στον λογαριασμό σας; Ή δεν το κάνετε καθόλου;
OK: Часом я публікую фотографії про війну та її наслідки, однак більшої переваги надаю іншим матеріалам. Зокрема тим, які пояснюють, чому це насилля та війна стали тут можливими. Як на мене, це не менш важливо для розуміння сьогоднішньої ситуації.
OK: Μερικές φορές δημοσιεύω φωτογραφίες για τον πόλεμο και τις συνέπειές του, αλλά προτιμώ κυρίως άλλο περιεχόμενο. Ειδικά ό,τι εξηγεί γιατί έγιναν πραγματικότητα εδώ αυτή η βία και αυτός ο πόλεμος. Κατά τη γνώμη μου, αυτό είναι εξίσου σημαντικό για να κατανοήσουμε την τρέχουσα κατάσταση.
TL: Γιατί επιλέξατε το Instagram ως πλατφόρμα για το έργο σας; Ποιο είναι το κοινό σας;
OK: До Інстаграму проект існував у вигляді публічної сторінки в ВК – там також публікувались статті, локальна музика та фільми про регіон і з усього цього вийшов доволі великий архів. Після блокування ВК в Україні кількість українців у пабліку почала стрімко падати, тож згодом я переніс його в Інстаграм. Хоч це і не ідеальна платформа, але вона досить зручна. Аудиторія в “Раю” доволі різна – це люди робочих і творчих професій, журналісти, історики, активісти. Переважна більшість, звісно, є українцями (як місцевими, так і з інших регіонів), але й іноземців теж багато.
OK: Πριν από το Instagram, το έργο υπήρχε ως δημόσια σελίδα στο VKontakte. Φιλοξενούσε επίσης άρθρα, τοπική μουσική και ταινίες για την περιοχή και όλα αυτά μετατράπηκαν σε ένα αρκετά μεγάλο αρχείο. Αφότου το VK αποκλείστηκε στην Ουκρανία, ο αριθμός των Ουκρανών επισκεπτών άρχισε να μειώνεται γρήγορα και έτσι κατέληξα να το μεταφέρω στο Instagram. Αν και δεν είναι μια ιδανική πλατφόρμα, είναι αρκετά βολική. Το κοινό του λογαριασμού είναι αρκετά ποικιλόμορφο: εργάτες και υπάλληλοι γραφείου, του δημιουργικού, δημοσιογράφοι, ιστορικοί, ακτιβιστές. Η πλειονότητα αυτών είναι Ουκρανοί, φυσικά (τόσο ντόπιοι όσο και από άλλες περιοχές), αλλά υπάρχουν και πολλοί ξένοι.
TL: Είστε κι ο ίδιος καλλιτέχνης. Θεωρείτε τον λογαριασμό σας έργο τέχνης; Πώς ταιριάζει με την τέχνη σας;
OK: Цей акаунт я зараз розглядаю більше як архів. Можливо, він колись виллється в якийсь мистецький проект – це було б логічною спробою якось розвіртуалізувати “Рай” та розказати якусь історію. Моя творчість сильно пов’язана з Донбасом та сходом України. Те, що я займаюсь вивченням регіону в якому живу, безумовно впливає і на мої творчі проекти. Деякі фотографії, зроблені під час прогулянок по різним містам Луганщини, я використовую як матеріал для своїх колажів або полотен. Наразі в процесі дві серії робіт: “Тринадцята область” та “Сірість”.
OK: Προς το παρόν βλέπω αυτόν τον λογαριασμό περισσότερο ως αρχείο. Ίσως μια μέρα θα οδηγήσει σε κάποιο είδος καλλιτεχνικού εγχειρήματος – αυτή θα ήταν μια λογική προσπάθεια να αποκτήσει σάρκα και οστά ο “Παράδεισος” και να διηγηθεί κάποιου είδους ιστορία. Η δική μου πρακτική συνδέεται έντονα με το Ντονμπάς και την Ανατολική Ουκρανία. Το γεγονός ότι μελετώ την περιοχή, στην οποία μένω, σίγουρα επηρεάζει και τις καλλιτεχνικές μου προσπάθειες. Μερικές από τις φωτογραφίες, που τραβάω, όταν περπατώ στις διάφορες πόλεις της περιοχής Λουχάνσκ, καταλήγω να τις χρησιμοποιώ ως υλικό για τα κολάζ ή τους πίνακές μου. Αυτή τη στιγμή εργάζομαι σε δύο σειρές έργων τέχνης: “Η δέκατη τρίτη περιοχή” και “Γκρίζο”.
