Eliesio Marubo | Εικόνα: Avener Prado/Agência Pública/Χρησιμοποιείται με άδεια

Αυτό το άρθρο, που γράφτηκε από τους Ciro Barros και Avener Prado, δημοσιεύτηκε αρχικά από την Agência Pública στις 22 Ιουνίου 2022 και αναδημοσιεύεται εδώ σε συμφωνία συνεργασίας ως επεξεργασμένη έκδοση σε μετάφραση του Liam Anderson.

Ο νομικός εκπρόσωπος της Ένωσης Ιθαγενών Λαών της Κοιλάδας Ζαβαρί (Univaja), Eliesio Marubo, έδωσε συνέντευξη στην Agência Pública στην Ταμπατίνγκα, στη βορειοδυτική πολιτεία Αμαζόνας της Βραζιλίας, λίγο πριν αναχωρήσει για την Μπραζίλια στις 21 Ιουνίου. 

Αφού συμμετείχε στις εντατικές προσπάθειες αναζήτησης του ιθαγενούς εμπειρογνώμονα Bruno Pereira και του Βρετανού δημοσιογράφου Dom Phillips, οι οποίοι βρέθηκαν νεκροί στην περιοχή στις 15 Ιουνίου, ο Marubo ήταν καθ’ οδόν για την πρωτεύουσα της Βραζιλίας μαζί με μια ομάδα ιθαγενών εκπροσώπων με πρόγραμμα γεμάτο συναντήσεις με κρατικούς φορείς.

Μετά τη διεθνή αναταραχή και την κάλυψη από τα ΜΜΕ που προκάλεσαν οι δολοφονίες, το κίνημα των ιθαγενών ήθελε να επιστήσει την προσοχή σε ένα μακροχρόνιο αίτημα: την ενίσχυση των κρατικών θεσμών στην κοιλάδα Γιαβαρί, η οποία έχει τον μεγαλύτερο πληθυσμό απομονωμένων ιθαγενών στον πλανήτη και ιθαγενών, που πρόσφατα ήρθαν σε επαφή με τον έξω κόσμο.

Στην παρακάτω συνέντευξη, ο Marubo ανέτρεξε στις έρευνες, συζήτησε τις δραστηριότητες εγκληματικών οργανώσεων στην περιοχή και κάλεσε το κράτος να διατηρήσει την παρουσία του εκεί, συμπεριλαμβανομένων των κοινοτήτων δίπλα στο ποτάμι. Τρεις άνδρες κατηγορήθηκαν για τη διπλή ανθρωποκτονία. 

Agência Pública: Πώς μάθατε για την εξαφάνιση του Bruno και του Dom; 

Eliesio Marubo: [Στις 5 Ιουνίου], γύρω στις 9 π.μ. ή στις 10 π.μ., ο Orlando Possuelo, ένας ιθαγενής ειδικός και μέλος της Univaja, είπε ότι ο Bruno και ο Dom είχαν εξαφανιστεί. Στην αρχή, είπα: «Ας δούμε, γιατί δεν μπορούμε να ενεργοποιήσουμε το πρωτόκολλο ασφαλείας εάν δεν είναι αλήθεια. Έχετε μια περίοδο αναμονής δύο ωρών, που είναι ο χρόνος που πρέπει να ελέγξετε αυτό. Πέρασαν οι δύο ώρες. Δεν εμφανίστηκαν, δεν μπορούσαμε να έρθουμε σε επαφή μαζί τους. Τότε το πρώτο σκάφος αναζήτησης έφυγε με τον Orlando και δεν τους βρήκαν ούτε αυτοί. Ανησυχήσαμε και ενεργοποιήσαμε το πρωτόκολλο ασφαλείας. Κάλεσα γρήγορα το Τάγμα της Στρατιωτικής Αστυνομίας και ο διοικητής έστειλε αμέσως τρεις αστυνομικούς. Ναύλωσα ένα ταχύπλοο από εδώ στην Ταμπατίνγκα, που μετέφερε την αστυνομία στην Αταλάια ντο Νόρτε [το κύριο αστικό κέντρο κοντά στην κοιλάδα Ζαβαρί, προς το οποίο επέστρεφαν ο Bruno και ο Dom, όταν εξαφανίστηκαν]. Πήραμε την ίδια διαδρομή που επρόκειτο να κάνουν. Ούτε εμείς βρήκαμε τίποτα. Επιστρέψαμε γύρω στις 10 το βράδυ και αρχίσαμε να φανταζόμαστε τα χειρότερα.

Το πρωί της Δευτέρας [6 Ιουνίου], μίλησα με το Ναυτικό, την Ομοσπονδιακή Αστυνομία και τον Στρατό. Την Τρίτη [7 Ιουνίου], πήγαμε στην Αταλάια και στήσαμε την αίθουσα επιχειρήσεων για να διαχειριστούμε τα πάντα από εκεί. Αρχικά, οι Αρχές δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στην κατάσταση και αρχίσαμε να πιέζουμε τους ανωτέρους τους να κάνουν κάτι. Έτσι, κινηθήκαμε νομικά για να αναγκάσουμε το κράτος της Βραζιλίας να δείξει την παρουσία του και να ξεκινήσει έρευνα. Την Τετάρτη [8 Ιουνίου], αρχίσαμε να στρέφουμε την προσοχή του κοινού στην [ευνοϊκή δικαστική] απόφαση. Τότε άρχισαν να εμφανίζονται ο Στρατός και οι Ένοπλες Δυνάμεις, καθένα σώμα ενεργώντας ξεχωριστά. Δεν ήταν μια καλά οργανωμένη αναζήτηση.

Εν τω μεταξύ, από τη Δευτέρα [6 Ιουνίου] η ομάδα μας έφτιαχνε έναν πλήρη καταυλισμό στην τοποθεσία αναζήτησης, όπου είχαν δει οι ντόπιοι τους Bruno και Dom για τελευταία φορά. Την Τετάρτη, η Στρατιωτική Αστυνομία ανέπτυξε μια ομάδα πέντε αστυνομικών, που παραμένουν στην ομάδα μας έκτοτε. Την Πέμπτη, έφτασαν τα ελικόπτερα. Και η έρευνα συνεχίστηκε μέχρι που βρήκαμε τα πτώματα του Bruno και του Dom. 

AP: Πώς αντιμετωπίστηκε η αναποτελεσματικότητα αυτών των κρατικών φορέων;

ΕΜ: Ήταν πραγματικά περίεργο. Ο Στρατός, για παράδειγμα, είπε ότι επρόκειτο να ψάξει στην πόλη Αταλάια ντο Νόρτε και στον αυτοκινητόδρομο Αταλάια ντο Νόρτε, μια εντελώς ακατάλληλη τοποθεσία. Το Πολεμικό Ναυτικό έμεινε στο ποτάμι ανεβοκατεβαίνοντας. Δεν μπήκαν στα «φούρο», στα πλημμυρισμένα μέρη του δάσους. Η Ομοσπονδιακή Αστυνομία πήρε καταθέσεις από ανθρώπους με αυθαίρετο και απρογραμμάτιστο τρόπο. Οι Αρχές δεν συνεργάστηκαν μαζί μας για να ερευνήσουν την περιοχή. Αυτό έγινε μόνο τις τελευταίες μέρες: όταν οι ιθαγενείς βρήκαν τα σακίδια του Dom και του Bruno, άρχισαν να πηγαίνουν στις περιοχές αναζήτησης [όπου ήμασταν].

AP: Είπατε ότι η Univaja έχει αναφέρει πολλές φορές σε διάφορους θεσμούς εισβολές σε εδάφη των ιθαγενών και δραστηριότητες οργανωμένου εγκλήματος στην κοιλάδα Ζαβαρί. Ποιες ήταν οι απαντήσεις των Αρχών; 

ΕΜ: Στείλαμε έγγραφα στην Ομοσπονδιακή Εισαγγελία και στην Ομοσπονδιακή Αστυνομία, αλλά δεν λάβαμε καμία απάντηση σχετικά με το ποιες έρευνες ξεκίνησαν ή βάσει ποιων κατηγοριών. Τους ενημερώσαμε για το τι κάναμε, επειδή αισθανθήκαμε μια κάποια τάση από την πλευρά του Funai (Εθνικό Ίδρυμα Ιθαγενών, κυβερνητικός φορέας) να προσπαθεί να ποινικοποιήσει το έργο της Univaja. Το έχουμε βιώσει στο παρελθόν αυτό μέσα στο κίνημα των Ιθαγενών. Γι’ αυτό ανοίξαμε έναν διάλογο με την Ομοσπονδιακή Αστυνομία και την Ομοσπονδιακή Εισαγγελία, ώστε να μπορούν να παρακολουθούν τα αποτελέσματα της δουλειάς μας, η οποία συνίστατο στη διαβίβαση προς αυτούς των πληροφοριών που συγκεντρώναμε, ώστε να μπορούν να κάνουν το αστυνομικό έργο.

ΑΠ: Πότε ξεκινήσατε να στέλνετε αλληλογραφία στην Ομοσπονδιακή Εισαγγελική Υπηρεσία και στην Ομοσπονδιακή Αστυνομία;

EM: Όταν δημιουργήθηκε η EVU [Η Ομάδα Επιτήρησης της Univaja], στις 20 Νοεμβρίου 2021. Αρχίσαμε να στέλνουμε λεπτομερείς πληροφορίες, με περιγραφές, ταυτότητες ανθρώπων, χάρτες και μέρη όπου υπήρχε μεγαλύτερη συγκέντρωση [εισβολέων]. Στον χάρτη, εντοπίσαμε 60 σημεία ευάλωτα σε εισερχόμενους παραβάτες [στην περιοχή των ιθαγενών της κοιλάδας Ζαβαρί]. Αναφέραμε ποιοι ήταν οι άνθρωποι. Οι κατηγορούμενοι [για τη δολοφονία του Bruno και του Dom] ήταν μεταξύ αυτών των ανθρώπων. Πριν από την EVU, στέλναμε ήδη πληροφορίες, αλλά η απάντηση των Αρχών ήταν ότι οι κατηγορίες δεν ήταν επαρκώς τεκμηριωμένες. Γι’ αυτό δημιουργήσαμε την EVU, προκειμένου να αναλύσουμε και να δώσουμε μεγαλύτερη ακρίβεια και σαφήνεια στις πληροφορίες.

AP: Θα μπορούσατε να εξηγήσετε πώς λειτουργεί το παράνομο εμπόριο αλιείας σε ένα κοινό που δεν είναι εξοικειωμένο με την περιοχή; Πόσο επικερδής είναι αυτή η επιχείρηση;

ΕΜ: Είναι μια εξαιρετικά προσοδοφόρα επιχείρηση. Αυτοί οι άνθρωποι [παράνομοι ψαράδες, όπως και οι ύποπτοι για τις δολοφονίες], που είναι φαινομενικά απλοί, είναι στην πραγματικότητα μέρος μιας εγκληματικής οργάνωσης, που τους χρησιμοποιεί για να κάνουν παράνομη αλιεία και κυνήγι εντός της γης των ιθαγενών.

Η χρηματοδότηση αυτών των δράσεων είναι εξαιρετικά δαπανηρή. Η υλικοτεχνική υποστήριξη για ένα ταξίδι από την Ταμπατίνγκα ή την Αταλάια στις περιοχές των Ιθαγενών μπορεί να κοστίσει πάνω από 250.000 ρεάλ (περίπου 46.000 δολάρια) και το κέρδος από αυτή την παράνομη δραστηριότητα μπορεί να είναι πάνω από 500.000 ρεάλ (92.000 δολάρια). Για να μπει αυτή η επιχείρηση στα εδάφη των ιθαγενών, χρειάζονται πολλά σκάφη, πολλή βενζίνη και τόνοι πάγου. Είναι μια πολύ μεγάλη επιχείρηση και αυτοί [οι παράνομοι ψαράδες] είναι το τελευταίο μέρος του δικτύου που εκτελεί τέτοιου είδους δραστηριότητα, ακόμη και για εξαγωγή. Το πλεόνασμα που δεν χρησιμοποιείται στο εσωτερικό πηγαίνει στο Περού, στην Κολομβία. Βγάζει πολλά χρήματα. Είναι πιθανό μια αποστολή σαν αυτή να βγάζει περισσότερα από ένα εκατομμύριο ρεάλ.

AP: Θεωρούσατε ότι η δήλωση της Ομοσπονδιακής Αστυνομίας ότι κανείς δεν διέταξε συγκεκριμένα τις δολοφονίες του Bruno και του Dom ήταν πρόωρη;

ΕΜ: Η ίδια η αστυνομία αναγνώρισε ότι ήταν μια πρόωρη δήλωση. Όποιος παρακολούθησε την κατάσταση και τις εξελίξεις γύρω από την εξαφάνιση του Dom και του Bruno μπορεί να δει ότι η υπόθεση δεν θα μπορούσε να είχε επιλυθεί με τη σύλληψη μόνο δύο ατόμων. Επειδή, όπως είπα, εμπλέκονται πολλά άλλα άτομα, αυτό το δίκτυο δεν έχει αποσυναρμολογηθεί. Εάν η Ομοσπονδιακή Αστυνομία και η Πολιτική Αστυνομία κλείσουν αυτήν την έρευνα μόνο με τη σύλληψη των δύο [υπόπτων που παραδέχτηκαν τη δολοφονία του ιθαγενή εμπειρογνώμονα και του δημοσιογράφου], επιτρέπουν σε μια ολόκληρη εγκληματική οργάνωση να δράσει στην περιοχή και σίγουρα κι άλλους Dom και άλλους Bruno στο μέλλον.

AP: Εσείς και οι συνάδελφοί σας κάνετε τώρα μια σειρά από αιτήματα όχι μόνο για την αποφυγή περαιτέρω τραγωδιών όπως αυτή, αλλά και για την προστασία των εδαφών των αυτόχθονων πληθυσμών στην κοιλάδα Ζαβαρί. Θα μπορούσατε να μας δώσετε μια γενική εικόνα των απαιτήσεων;

ΕΜ: Το κίνημα των ιθαγενών στην κοιλάδα Ζαβαρί προσπάθησε να καθιερώσει διάλογο με τους δημόσιους θεσμούς και το βραζιλιάνικο κράτος. Ανοίγουμε διάλογο με τις Αρχές για να συμμετάσχουν αυτοί οι θεσμοί στη ζωή της περιοχής, γιατί, όπως έχω ήδη αναφέρει σε αμέτρητες συνεντεύξεις, το κράτος απουσιάζει στην περιοχή. Απουσιάζει ακριβώς λόγω της αναποτελεσματικότητας των θεσμών του.

Θέλουμε να μιλήσουμε με τις νομοθετικές Αρχές για, φερ’ ειπείν, αναθεώρηση του προϋπολογισμού ή ανακατανομή των δαπανών στέλνοντας χρήματα στο Funai [την κυβερνητική υπηρεσία για τις υποθέσεις των ιθαγενών], επειδή αυτό είναι ένα σημαντικό εμπόδιο: η έλλειψη δράσης του Funai, λόγω έλλειψης προσωπικού και προϋπολογισμού. Θέλουμε να μιλήσουμε με τις δικαστικές Αρχές για να διασφαλίσουμε ότι οι έρευνες δεν θα σταματήσουν από κάποιον αρχηγό της αστυνομίας εδώ στην περιοχή. Θέλουμε να μιλήσουμε με τις εκτελεστικές Αρχές, ώστε να μπορέσουν να επανεξετάσουν την προσέγγισή τους και να διασφαλίσουν ότι οι δημόσιοι φορείς ενεργούν σύμφωνα με τον κύριο σκοπό τους, την αποστολή τους, τη λειτουργία τους στο κράτος της Βραζιλίας. 

Χρειαζόμαστε να δράσει το Funai, ο Στρατός να εγγυηθεί την ασφάλεια και την εθνική κυριαρχία και την Ομοσπονδιακή Αστυνομία να διεξάγει έρευνες σύμφωνα με τον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας. Χρειαζόμαστε το κράτος να διατηρήσει την παρουσία του στην περιοχή. 

AP: Εξετάζετε μέτρα που θα φέρουν επίσης αυτούς τους ανθρώπους στις παραποτάμιες κοινότητες που γειτνιάζουν με την Ιθαγενή Επικράτεια της κοιλάδας Ζαβαρί εντός των ορίων του νόμου;

ΕΜ: Η ιστορία του κινήματος των ιθαγενών στην κοιλάδα Ζαβαρί είναι μια ιστορία διαλόγου όχι μόνο με τους κρατικούς θεσμούς, αλλά και με τους γείτονές μας, τις παραποτάμιες κοινότητες. Στο παρελθόν, βοηθήσαμε στη δημιουργία μιας οργάνωσης, που εκπροσωπεί τις παραποτάμιες κοινότητες, και στη δημιουργία διαλόγου με την τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε να αναπτυχθούν πολιτικές προς τα συμφέροντα αυτού του πληθυσμού. Εφόσον έχουν ένα αειφόρο σχέδιο για τη διαχείριση των ψαριών και ό,τι χρειάζονται για να επιβιώσουν και να δημιουργήσουν εισόδημα, δεν θα εισβάλουν στη γη των ιθαγενών ή δεν θα εμπλακούν σε παράνομες δραστηριότητες. Όταν λέω ότι θέλουμε να καθιερώσουμε διάλογο, είναι ακριβώς αυτό: ώστε να μπορούμε να λογοδοτήσουμε όχι μόνο τα αιτήματα των ιθαγενών, αλλά και [εκείνων] των παραποτάμιων κοινοτήτων που δεν ανήκουν σε εγκληματικές οργανώσεις, που θέλουν να κάνουν βιώσιμη διαβίωση.

AP: Πολλά λέγονται για την εγκατάλειψη των κοινωνικοπεριβαλλοντικών θεμάτων από την κυβέρνηση του Ζαΐρ Μπολσονάρου. Πώς ήταν η εμπειρία της κυβέρνησης Μπολσονάρο εδώ στην κοιλάδα Ζαβαρί;

Ε.Μ.: Πρέπει να τονίσουμε για άλλη μια φορά ότι το κίνημα των ιθαγενών στην κοιλάδα Ζαβαρί ήταν πάντα ανοιχτό στο διάλογο. Δεν δεσμευόμαστε με ιδεολογικά ζητήματα των κυβερνήσεων. Πριν και κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του PT [Εργατικό Κόμμα, το οποίο κυβέρνησε τη Βραζιλία από το 2003 έως τα μέσα του 2016], αυτό το «άδειασμα» [του Funai] συνέβαινε ήδη και επικρίναμε πολύ την κυβέρνηση. Αλλά υπό την κυβέρνηση Μπολσονάρου, τα πράγματα ήταν πολύ χειρότερα, όχι μόνο επειδή επανέλαβε αυτό που είχε ήδη κάνει το PT, το οποίο αποτυγχάνει να δράσει, αλλά και επειδή ενθάρρυνε ομάδες που εκμεταλλεύονται παράνομα εδάφη, όπως οι παράνομοι ανθρακωρύχοι. Η κυβέρνηση, όταν η θέση της ορίζεται από έναν πρόεδρο υπέρ μιας παράνομης δραστηριότητας, δίνει σήμα στις οργανωμένες ομάδες που εργάζονται σε παράνομες δραστηριότητες ότι μπορούν να ενεργήσουν ελεύθερα. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην κοιλάδα Ζαβαρί, αλλά σε όλη τη Βραζιλία.