Σχολιασμός καρτούν σχετικά με τη φράση της Edita Tahiri, πρώην επικεφαλής διαπραγματευτή του Κοσόβου, ότι ο αστερίσκος θα λιώσει σαν νιφάδα χιονιού. Εικονογράφηση από ARTIST/Sbunker, χρήση με άδεια.

Αυτό το κείμενο του Miloš Pavković δημοσιεύτηκε αρχικά από το Sbunker. Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices με άδεια.

Το νομικό καθεστώς του Κοσόβου στις διεθνείς σχέσεις είναι διφορούμενο από τότε που ανακήρυξε την ανεξαρτησία του το 2008. Η χώρα της νοτιοανατολικής Ευρώπης παραμένει μόνο μερικώς αναγνωρισμένη και δεν είναι μέλος σημαντικών διακυβερνητικών οργανισμών, όπως τα Ηνωμένα Έθνη. Επιπλέον, πέντε κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) (Κύπρος, Ελλάδα, Ρουμανία, Σλοβακία και Ισπανία) δεν το αναγνωρίζουν ως ανεξάρτητη χώρα. Αυτό έχει επιπτώσεις στον τρόπο, με τον οποίο η ΕΕ αντιμετωπίζει το Κόσοβο. Από την υιοθέτηση της Συμφωνίας Τοπικής Εκπροσώπησης του 2012, στο πλαίσιο του διαλόγου Βελιγραδίου-Πριστίνας με τη διευκόλυνση της ΕΕ, όλα τα θεσμικά όργανα και οι οργανισμοί της ΕΕ αναφέρονται σταθερά στο Κόσοβο με αστερίσκο και συνοδευτική υποσημείωση ως μέρος της συμφωνίας. Η υποσημείωση αναφέρει:

Η ονομασία αυτή δεν θίγει τις θέσεις σχετικά με το καθεστώς και είναι σύμφωνη με την απόφαση 1244/1999 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και τη γνωμοδότηση του ΔΔΔ σχετικά με την ανακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.

Το ψήφισμα 1244/1999 του ΟΗΕ της 10ης Ιουνίου 1999, ενέκρινε τη διεθνή πολιτική και στρατιωτική παρουσία στο Κόσοβο μετά τον πόλεμο του 1998-1999 και ίδρυσε την Αποστολή των Ηνωμένων Εθνών στο Κόσοβο (UNMIK) η οποία εξακολουθεί να λειτουργεί μέχρι σήμερα, αν και με μικρότερες λειτουργίες. Η συμβουλευτική γνωμοδότηση του Διεθνούς Δικαστηρίου (ΔΔΔ) ανέφερε ότι η μονομερής ανακήρυξη της ανεξαρτησίας από το Κόσοβο δεν παραβίασε το διεθνές δίκαιο. Ωστόσο, το δικαστήριο δεν έδωσε οριστική απάντηση σχετικά με τη νομιμότητα της απόσχισης του Κοσόβου από τη Σερβία, η οποία αρνείται επισήμως να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία του. Παρά τις επιπλοκές που προκύπτουν κατά τη χρήση αστερίσκων/υποσημειώσεων κατά τη σύνταξη εγγράφων, τη δημιουργία ιστότοπων και την υλοποίηση έργων, η ΕΕ συνεχίζει να διατηρεί αυτή την πολιτική, παρά την αντιπάθεια του Κοσόβου για την πρακτική αυτή, παρόλο που αρχικά είχε συμφωνήσει με την πρακτική αυτή το 2012. Η Edita Tahiri, πρώην επικεφαλής διαπραγματευτής του Κοσόβου τη στιγμή της υπογραφής της Συμφωνίας Περιφερειακής Αντιπροσωπείας (2012), είχε δηλώσει ότι ο αστερίσκος θα έλιωνε σαν νιφάδα χιονιού:

“Ajo fusnotë është si fjollë bore, do të shkrihet me kalimin e dimrit.”

Αυτή η υποσημείωση είναι σαν μια νιφάδα χιονιού, θα λιώσει καθώς περνάει ο χειμώνας.

Από το 2012, ωστόσο, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ χρησιμοποιούν διαφορετικές προσεγγίσεις όταν αναφέρονται στο Κόσοβο. Παρά το γεγονός ότι αποτελεί επίσημη πολιτική, έχουν σταδιακά απομακρυνθεί από τη χρήση της υποσημείωσης/αστερίσκου σε έγγραφα και συνεδριάσεις. Η τελευταία συμφωνία και το παράρτημα εφαρμογής της σχετικά με την πορεία προς την εξομάλυνση των σχέσεων μεταξύ του Κοσόβου και της Σερβίας, που συνήφθη τον Μάρτιο 2023, ενδέχεται να σηματοδοτήσει μια επίσημη αλλαγή αυτής της προσέγγισης. Κανένα από τα δύο έγγραφα δεν αναφέρεται στο Κόσοβο με αστερίσκο/υποσημείωση, παρά το γεγονός ότι αυτό αποτελεί επίσημη θέση της ΕΕ.

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν αναφέρεται πλέον στο Κόσοβο με υποσημείωση

Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) ήταν το πρώτο θεσμικό όργανο της ΕΕ, που σταμάτησε να αναφέρεται στο Κόσοβο με τον αστερίσκο. Αυτό φάνηκε για πρώτη φορά το 2015, όταν ένα ψήφισμα του ΕΚ ανέφερε το Κόσοβο χωρίς υποσημείωση. Η τελευταία φορά που το έκανε ήταν το 2013. Μετά το 2015, το Κοσσυφοπέδιο αναφέρεται χωρίς τον αστερίσκοσε όλα σχεδόν τα έγγραφα του ΕΚ. Ωστόσο, αξίζει να έχουμε κατά νου ότι τα ψηφίσματα του ΕΚ δεν είναι νομικά δεσμευτικά και ότι το σώμα έχει γενικά υιοθετήσει μια πιο φιλελεύθερη προσέγγιση σε διάφορα θέματα σε σύγκριση με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕ). Έτσι, αυτή η αλλαγή στην προσέγγιση δεν προκαλεί έκπληξη. Επιπλέον, το ΕΚ κάλεσε τη Vjosa Osmani, την Πρόεδρο του Κοσόβου, να μιλήσει στην ολομέλεια τον Ιούνιο του 2023, καθιστώντας την έτσι την πρώτη αξιωματούχο του Κοσόβου που θα εκφωνήσει ομιλία στο ΕΚ. Η υπαγωγή της αναφέρθηκε χωρίς τον αστερίσκο. Η στάση του ΕΚ διαφέρει από τη στάση της Επιτροπής, καθώς εγκατέλειψε επίσημα την πολιτική ουδετερότητας για το καθεστώς του Κοσόβου. Στην τελευταία του έκθεση, το ΕΚ επιβεβαίωσε ότι η διαδικασία εξομάλυνσης θα πρέπει να επικεντρωθεί στην αμοιβαία αναγνώριση.

Η ασυνέπεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε σχέση με το Κόσοβο

Σε αντίθεση με το ΕΚ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή είχε μια πιο αυστηρή προσέγγιση όσον αφορά την τήρηση των κατευθυντήριων γραμμών της Συμφωνίας Τοπικής Εκπροσώπησης του 2012. Από την αρχική της έκθεση για το Κόσοβο το 2015, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή τηρεί με συνέπεια τις διατάξεις της Συμφωνίας του 2012, χρησιμοποιώντας σταθερά τον αστερίσκο/υποσημείωση όταν αναφέρει το Κόσοβο στον ιστότοπό της και στα χρηματοδοτούμενα έργα της. Για παράδειγμα, το Περιφερειακό πρόγραμμα επικοινωνίας της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια χρησιμοποιεί σταθερά την πολιτική υποσημείωσης. Το ίδιο ισχύει και για την πρωτοβουλία για την Κοινή Περιφερειακή Αγορά που υποστηρίζεται από την ΕΕ και το Συμβούλιο Περιφερειακής Συνεργασίας (RCC). Επιπλέον, ο επίσημος ιστότοπος του γραφείου της ΕΕ στο Κόσοβο διαθέτει επίσης αστερίσκο και υποσημείωση. Ωστόσο, περιστασιακές ασυνέπειες ενδέχεται να εξακολουθούν να προκύπτουν σε ορισμένες από τις επιτροπές και τους οργανισμούς.

Η προσέγγιση αλλάζει

Το Κόσοβο έχει προσκληθεί επανειλημμένα να συμμετάσχει στις εργασίες διαφόρων οργάνων της ΕΚ. Τα εν λόγω όργανα παρέχουν δημόσια διαθέσιμα πρακτικά συνεδριάσεων ή εκθέσεις που δείχνουν ότι στην πλειονότητα των περιπτώσεων το Κόσοβο αναφέρεται χωρίς υποσημείωση. Για παράδειγμα, στην 85η συνεδρίαση της Επιτροπής Ενιαίου Ουρανού, το Κόσοβο συμμετείχε ισότιμα με άλλα κράτη. Το ίδιο συνέβη στη 10η συνεδρίαση της Επιτροπής Προγράμματος του Ορίζοντα Ευρώπης. Σε μία από τις συνεδριάσεις του Ορίζοντα Ευρώπη, έγινε αναφορά στο Κόσοβο και στα σερβικά κυριλλικά ως “Република Косово” (Δημοκρατία του Κοσόβου), γεγονός που μπορεί επίσης να υποδηλώνει την αναγνώριση του πολυεθνικού του χαρακτήρα και του γεγονότος ότι η χώρα έχει δύο επίσημες γλώσσες, την αλβανική και τη σερβική, με την πρώτη να είναι μητρική γλώσσα με πλειοψηφία 93% και τη δεύτερη να αποτελεί μειονότητα 2% των πολιτών της. Κοινό χαρακτηριστικό αυτών των περιπτώσεων είναι ότι δεν χρησιμοποιήθηκε ο αστερίσκος/υποσημείωση. Από την άλλη πλευρά, η συμμετοχή του Κοσόβου στην Επιτροπή Τελωνειακού Προγράμματος τηρούσε τα πρότυπα της Συμφωνίας Τοπικής Εκπροσώπησης (2011). Όσον αφορά τους οργανισμούς της ΕΕ, το Κόσοβο συμμετέχει σε τρεις από αυτούς. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια και την Υγεία στην ασία (EU-OSHA) αντιμετωπίζει το Κόσοβο όπως άλλες υποψήφιες χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Το ίδιο ισχύει και για το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα για τη Βελτίωση των Συνθηκών Διαβίωσης και Εργασίας (Eurofound), το οποίο αναφέρεται στο Κόσοβο ως οποιοδήποτε άλλο κράτος. Αντίθετα, η συμμετοχή του Κοσόβου στον Φορέα Ευρωπαϊκών Ρυθμιστικών Αρχών για τις Ηλεκτρονικές Επικοινωνίες (BEREC) οδήγησε σε δικαστικές διαδικασίες που κινήθηκαν από την Ισπανία για να αρνηθεί τη συμμετοχή του Κοσόβου στον εν λόγω φορέα. Λόγω της διαμάχης που περιβάλλει τη συμμετοχή του Κοσόβου σε αυτό το όργανο, η παρουσία του αστερίσκου δεν θα πρέπει να αποτελεί έκπληξη. Υπάρχει αξιοσημείωτη έλλειψη ομοιομορφίας στον τρόπο με τον οποίο τα θεσμικά όργανα, οι οργανισμοί, οι επιτροπές και οι υπηρεσίες της ΕΕ αναφέρονται στο Κόσοβο υπό επίσημη ιδιότητα. Ωστόσο, η σταδιακή εξάλειψη του αστερίσκου έχει γίνει διακριτικά εμφανής. Η τάση αυτή φαίνεται να επηρεάζεται από το προσωπικό που προεδρεύει των επιτροπών, συντάσσει συνοπτικές εκθέσεις και καταγράφει τα πρακτικά των συνεδριάσεων. Όπως συμβαίνει, η πρόβλεψη της Edita Tahiri ότι “ο αστερίσκος θα λιώσει σαν νιφάδα χιονιού” φαίνεται να αποδεικνύεται ακριβής.