Συνέντευξη με τον πιο μεταφρασμένο Ουκρανό συγγραφέα, τον ρωσόφωνο μυθιστορηματογράφο Αντρέι Κούρκοφ
Φωτογραφία του Αντρέι Κούρκοφ στην Ουκρανία. Η φωτογραφία χρησιμοποείται με άδεια.
Ο Αντρέι Κούρκοφ είναι ένας από τους Ουκρανούς συγγραφείς με τα περισσότερα μεταφρασμένα έργα. Γράφει τα μυθιστορήματά του στη ρώσικη γλώσσα, κάτι το οποίο αδυνατεί να συνεχίσει να κάνει από τότε που η Ρωσία εισέβαλε πλήρως στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, όπως εξηγεί σε μια συνέντευξή του με το Global Voices.
Ο Κούρκοφ εκπαιδεύτηκε ως μεταφραστής ιαπωνικών και εργάστηκε ως δεσμοφύλακας στην Οδησσό, στην Ουκρανία, πρωτού δημοσιεύσει το πρώτο του μυθιστόρημα, ενώ η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε το 1991. Γράφει εκθέσεις, άρθρα, παιδικά βιβλία και σενάρια, αν και είναι περισσότερο διάσημος για τα μυθιστορήματά του, τα οποία είναι συνήθως ένας συνδυασμός από σκοτεινό χιούμορ, κοινωνική κριτική και βαθιά κατανόηση των αντιφάσεων της ανθρώπινης κατάστασης. Τα μυθιστορήματά του μεταφράζονται ευρέως.
Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε μέσω Zoom στα αγγλικά, με τον συγγραφέα να κοιμάται στον διάδρομο μετά τον βαρύ βομβαρδισμό στο Κίεβο. Έχει υποστεί επεξεργασία λόγω ύφους και συντομίας.
Filip Noubel (FN): Στο μυθιστόρημά σας “Γκρίζες Μέλισσες“, το οποίο δημοσιεύτηκε πρόσφατα στα αγγλικά, περιγράφετε δύο μεγαλύτερους άντρες, οι οποίοι ζουν σε ένα χωριό και έχουν ζήσει τον πόλεμο του 2014 στην ανατολική Ουκρανία. Συμφωνείτε ότι η μυθοπλασία κάνει καλύτερη δουλειά στο να περιγράφει ιστορίες πολέμου από ό,τι, για παράδειγμα, τα ΜΜΕ;
Πριν από το 2013 ταξίδεψα εκτενώς στην περιοχή Ντονμπάς στην ανατολική Ουκρανία και αυτό το βιβλίο αφορά περισσότερο συμπεριφορές συγκεκριμένα σε αυτό το κομμάτι της χώρας. Η Ουκρανία είναι τεράστια και κάθε περιοχή έχει τη δικιά της νοοτροπία. Οπότε αυτό το μυθιστόρημα αντικατοπτρίζει ορισμένα αρχέτυπα παρόντα στην νοοτροπία του Ντονμπάς, όπως η απροθυμία για ταξίδια εκτός της περιοχής. Θυμάμαι μια φορά να ρωτάω έναν μεγαλύτερο άντρα εκεί αν έχει ταξιδέψει ποτέ στο εξωτερικό, και αυτός είπε: «Όχι δεν έχω ταξιδέψει ποτέ στο εξωτερικό, έχω πάει μόνο στη Μόσχα». Αυτό μου υπέδειξε το γεγονός ότι, υποσυνείδητα, για τους ανθρώπους αυτής της γενιάς, η σοβιετική ζωή συνεχίζει να υφίσταται και για αυτόν τον λόγο η Μόσχα δε θεωρείται ότι αποτελεί κομμάτι μιας ξένης χώρας. Αλλά απηχεί επίσης τη σοβιετική αλαζονεία απέναντι σε άλλες πρώην σοσιαλιστικές χώρες: Μια δημοφιλής ρώσικη παροιμία δήλωνε κάποτε: «Курица не птица, Польша не заграница», δηλαδή: «Όπως η κότα δε θεωρείται πουλί έτσι και η Πολωνία δεν είναι εκτός συνόρων».
Σε αυτό το μυθιστόρημα ήθελα επίσης να δείξω ότι οι συμπεριφορές των ανθρώπων είναι συχνά πολύ τυχαίες. Δεν υπήρχε ιδεολογία μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991, οι άνθρωποι έγιναν πολύ παθητικοί όσον αφορά το κομμάτι της πολιτικής και συχνά ευθυγραμμίζονταν με τις τοπικές δομές της μαφίας, όταν τους ζητούσαν να ψηφίσουν. Επίσης, η Ρωσία υποστήριξε και τροφοδότησε βαθειά νοσταλγία για τη σοβιετική περίοδο. Στους ανθρώπους του Ντονμπάς γινόταν συχνά υπενθύμιση πως η ζωή ήταν πολύ καλύτερη πριν το 1991, αν και δεν είναι έτσι. Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι απλώς «ταξιδεύουν» ξανά σε μια εποχή που ήταν νέοι, οπότε για αυτό τον λόγο φαινόταν σαν μια πιο χαρούμενη περίοδος εκ των υστέρων. Κατά μια έννοια, αυτό το βιβλίο αφορά την απροθυμία να κάνεις μια επιλογή, να καταλάβεις πλήρως την πολιτική της ζωής.
FN: Κάνει η μυθοπλασία καλύτερη δουλειά στο να περιγράφει το αντίκτυπο του πολέμου συγκριτικά με τα ΜΜΕ;
AK: Η δημοσιογραφία δίνει τα γεγονότα και πρέπει να παρέχει αποδείξεις. Η λογοτεχνία φτιάχνεται από ιστορίες ανθρώπων για να μπορεί να δείξει τις συμπεριφορές τους και την επίδραση συγκεκριμένων συμβάντων σε αυτούς. Προκαλεί κατανόηση και ενσυναίσθηση, ενώ η δημοσιογραφία οφείλει να σε οδηγήσει σε ανάλυση. Αλλά όταν ξεκινάς να αναλύεις τις ανθρώπινες ζωές, ξεχνάς τον άνθρωπο, ενώ ο πόλεμος είναι καθαρά ανθρώπινο δράμα. Αυτή είναι η διαφορά μεταξύ των στατιστικών και της τραγωδίας ενός μόνου ανθρώπου που σκοτώθηκε και του οποίου το όνομα γνωρίζεις.
FN: Έχετε τη δυνατότητα να γράψετε εν μέσω ενός ακόμα πολέμου, δεδομένου ότι ζείτε κυρίως στο Κίεβο;
AK: Δεν έχω καταφέρει να γράψω μυθοπλασία από τον Φεβρουάριο 2022 [η αρχή της πλήρους εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία], προσπάθησα αρκετές φορές να επιστρέψω στη συγγραφή του ατελείωτου μυθιστορήματός μου, αλλά προς το παρόν έχω αποτύχει. Γράφω ωστόσο άρθρα και δοκίμια, αλλά λιγότερες. Μερικώς, αυτό συμβαίνει γιατί είμαι κουρασμένος, αλλά επίσης επειδή υπάρχει λιγότερη ζήτηση. Οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο συνηθίζουν στην ιδέα ότι αυτός ο πόλεμος θα διαρκέσει αρκετό καιρό και οτιδήποτε ήθελαν να γνωρίζουν για την Ουκρανία, το γνωρίζουν πλέον. Οπότε τα νέα μηνύματα σχετικά με την Ουκρανία γίνονται όλο και λιγότερο πολιτικά, επειδή η πολιτική αυτού του πολέμου είναι πασίγνωστη.
Αλλά θα έχουμε έναν τεράστιο πολιτισμικό κενό εξαιτίας του πολέμου. Και όχι μόνο επειδή συγγραφείς σκοτώνονται ή υπηρετούν ως στρατιώτες και δεν έχουν χρόνο για συγγραφή. Αλλά και διότι πολλοί συγγραφείς γραφουν μυθοπλασία, που λειτουργεί ως προπαγάνδα, γιατί τα βιβλία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως όπλα. Αλλά έπειτα, υπάρχει ο κίνδυνος ότι ο επιδρομέας και ό,τι συνδέεται με αυτόν απανθρωποποιείται. Χωρίς αμφιβολία αυτό θα είναι έναν ενδιαφέρον ζήτημα προς μελέτη για τους μελλοντικούς φιλολόγους.
FN: Μπορούμε να αποφύγουμε τα ΜΜΕ και οι λογοτεχνικές αφηγήσεις σχετικά με την Ουκρανία να σχετίζονται αποκλειστικά με τον πόλεμο, καθώς πλαισιώνει τη χώρα με έναν πολύ μειωτικό τρόπο;
AK: Σχεδόν όλη η λογοτεχνία, συμπεριλαμβανομένης της ποίησης, αφορά τώρα τον πόλεμο. Αλλά αυτό υποστηρίζεται επίσης από την εκδοτική βιομηχανία στο εξωτερικό: όλα τα βιβλία που μεταφράζονται από τα ουκρανικά αφορούν τον πόλεμο. Οι ξένοι εκδότες, ακόμη, ζητούν από τους Ουκρανούς πρόσφυγες να γράψουν βιβλία σχετικά με τις εμπειρίες τους. Οπότε, έχουμε τώρα μια νέα «προσφυγική λογοτεχνία», όμως σύντομα αυτά τα βιβλία για τον πόλεμο και τους πρόσφυγες θα χάσουν την ελκυστικότητά τους. Μετά η Ουκρανία θα χρειαστεί μια νέα ανακάλυψη κάποιου είδους «σούπερ» μυθιστορήματος για να τα αλλάξει όλα αυτά.
Για περισσότερα, διαβάστε τη συλλογή του Global Voices των δέκα δοκιμίων από Ουκρανούς συγγραφείς, που παρέμειναν στην Ουκρανία μετά τον Φεβρουάριο του 2022: Ιστορίες πολέμου από την Ουκρανία.
FN: Πώς είναι ο χώρος του βιβλίου στην Ουκρανία σήμερα;
AK: Μέσα στην Ουκρανία, οι άνθρωποι διαβάζουν βιβλία και θέλουν να διαβάζουν για την Ουκρανία και την ιστορία της. Συγκεκριμένα, βιβλία που έχουν γραφεί από την πνευματική ελίτ της δεκαετίας του '30, που εξαλείφθηκε κατα τη διάρκεια των Σταλινικών εκκαθαρίσεων, και είναι γνωστή ως «εκτελεσμένη Αναγέννηση». Μερικά βιβλιοπωλεία λειτουργούν, δεν είναι σίγουρα συνωστισμένα και οι πωλήσεις είναι χαμηλές, εκτός και αν υπάρχει ανάγνωση και υπογραφή βιβλίου. Βασικά, καμιά εκδήλωση βιβλίου σημαίνει κανένα κέρδος. Κοντά στο σπίτι μου πραγματοποιούνται εβδομαδιαίες αναγνώσεις πεζογραφίας και ποίησης σε ένα λογοτεχνικό καφέ, κάτι που μπορείς να συναντήσεις στο Κίεβο, αλλά και στο Λβιβ. Οι άνθρωποι ετοιμάζονται τώρα πράγματι για τη σεπτεμβριανή έκθεση βιβλίου στο Λβιβ. Μερικά νέα σχέδια οργανώνονται στη δυτική Ουκρανία.
FN: Ποια είναι η τρέχουσα προσωπική σας σχέση με τη ρώσικη και την ουκρανική γλώσσα;
AK: Έμαθα ουκρανικά κατά τη σοβιετική περίοδο και εργάστηκα ως συντάκτης μεταφράσεων ξένων μυθιστορημάτων στην Ουκρανία. Γράφω πεζογραφία στα ρώσικα και μη μυθοπλασία στα ουκρανικά και στα αγγλικά. Καθώς τα περισσότερα βιβλιοπωλεία δε θέλουν να πωλούν βιβλία στα ρώσικα, δεν έχει νόημα για τους εκδότες να δημοσιεύουν έντυπες εκδόσεις στα αγγλικά, αλλά με τα e-book είναι πολύ ευκολότερο.
Θα υπάρχει μια ενδιαφέρουσα κατάσταση μετά τον πόλεμο: εκτός αν αλλάξει το Σύνταγμα, η ουκρανική κυβέρνηση πρέπει να εξασφαλίσει την εξέλιξη των «ρώσικων και άλλων μειονοτικών γλωσσών». Φυσικά, τα ρώσικα είναι η γλώσσα του εχθρού, και υπάρχει καμπάνια για την κατάργησή της. Αλλά οι άνθρωποι εξακολουθούν να μιλούν ρώσικα στους δρόμους και σε μερικές πόλεις σχεδόν αποκλειστικά ρώσικα, όπως στην Οδησσό. Για να είμαι ξεκάθαρος, το να μιλάς ρώσικα είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, όχι ένα εθνικό. Και μάλιστα η Ρωσία σκότωσε πολλόυς ρωσόφωνους σε μέρη όπως η Μαριούπολη, οπότε ο αριθμός των ρωσόφωνων ατόμων έχει μειωθεί. Εκτός από αυτό, πολλές νεότερες γενιές αλλάζουν τη γλώσσα που μιλούν σε ουκρανικά και αρνούνται να μιλήσουν ρώσικα.
Διάφοροι συγγραφείς του Global Voices έχουν γράψει για τη δικιά τους σχέση με τη ρώσικη γλώσσα από τον Φεβρουάριο του 2022. Για περισσότερα, διαβάστε:
