Κολάζ στιγμιότυπων από τα άρθρα σερβικών ΜΜΕ «Γιατί η Ρωσία γοητεύει την Αφρική: Οι μόνοι λευκοί που δεν έκαναν κακό, δεν σκότωσαν, δεν έκλεψαν…» (Sputnik), «Γιατί οι Γάλλοι μπορούσαν να μείνουν χωρίς ηλεκτρικό ρεύμα, λόγω του πραξικοπήματος στον Νίγηρα» (RT), «Η ΡΩΣΙΑ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ;! Η Γαλλία εξαφανίστηκε από τη Μαύρη Ήπειρο, μετά τον Νίγηρα, ήταν η σειρά της Γκαμπόν! Τι συμβαίνει;» και «ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ, Ο ΠΟΥΤΙΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΙ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ! Έκανε ισχυρή συμφωνία με 40 χώρες!» (Srbija Danas). Δίκαιη χρήση.

Αυτή η ανάλυση του Aleksandar Ivković δημοσιεύτηκε αρχικά από το Κέντρο Διεθνών Υποθέσεων και Ασφάλειας (ISAC) ως μέρος της περιφερειακής πρωτοβουλίας Κέντρου κατά της Παραπληροφόρησης Δυτικών Βαλκανίων. Μια επεξεργασμένη έκδοση αναδημοσιεύεται από το Global Voices στο πλαίσιο συμφωνίας συνεργασίας.  

Το πραξικόπημα που πραγματοποίησε ο στρατός του Νίγηρα στα τέλη Ιουλίου 2023 – και, σε μικρότερο βαθμό, η σύνοδος κορυφής Ρωσίας-Αφρικής που διεξήχθη στην Αγία Πετρούπολη — χρησιμοποιήθηκαν από τα σερβικά ΜΜΕ για την προώθηση αφηγήσεων περί αυξανόμενης ρωσικής επιρροής στην Αφρική, υποστηρίζοντας ότι το Κρεμλίνο, σε αντίθεση με τη Δύση, είναι ειλικρινής φίλος των αφρικανικών χωρών και κερδίζει τη γεωπολιτική μάχη με τη Δύση σε αυτή την ήπειρο.

Στις 26 Ιουλίου, ο στρατός του Νίγηρα ανέτρεψε τον πολιτικό πρόεδρο της χώρας, Μοχάμεντ Μπαζούμ, και εγκαθίδρυσε στρατιωτική χούντα. Ήταν ένα από μια σειρά πραξικοπημάτων στην Αφρική τα τελευταία χρόνια και κυρίως αρνητική είδηση για τη Γαλλία. Το Παρίσι διατήρησε στρατεύματα σε αυτή τη χώρα με στρατηγική θέση στην ήπειρο. Τον Σεπτέμβριο επιβεβαιώθηκε ότι ο γαλλικός στρατός και ο πρεσβευτής της χώρας θα αποχωρούσαν μέχρι το τέλος του έτους. Ο Νίγηρας είναι επίσης η χώρα, από την οποία η Γαλλία εισάγει το 20% του ουρανίου της και το πραξικόπημα προκάλεσε ανησυχίες για την ενεργειακή της ασφάλεια.

Από την άλλη πλευρά, όπως εκτίμησε το Ίδρυμα Carnegie στα τέλη Αυγούστου, είναι ακόμη πολύ νωρίς για να συμπεράνουμε ότι ο Νίγηρας θα αντιστρέψει πλήρως την εξωτερική του πολιτική, η οποία περιελάμβανε επίσης τη συνεργασία με τις ΗΠΑ. Προς το παρόν, τα αμερικανικά στρατεύματα παρέμειναν στον Νίγηρα ακόμη και μετά το πραξικόπημα και, στις 7 Αυγούστου, η εκτελούσα χρέη αναπληρώτριας υπουργού Εξωτερικών Βικτόρια Νούλαντ επισκέφτηκε τη χώρα, αν και σε τεταμένη ατμόσφαιρα. Οι πραξικοπηματίες ανακοίνωσαν ότι η χώρα θα αντιμετώπιζε μια μεταβατική περίοδο «όχι μεγαλύτερη των τριών ετών», κατά τη διάρκεια της οποίας ο μελλοντικός προσανατολισμός της χώρας θα γινόταν πιο σαφής. Σύμφωνα με πληροφορίες από το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Αυγούστου, ο Νίγηρας δεν σταμάτησε την εξαγωγή ουρανίου στη Γαλλία.

Παρ’ όλα αυτά, το γεγονός ότι ορισμένοι από τους διαδηλωτές, που υποστήριξαν το στρατιωτικό πραξικόπημα στα τέλη Ιουλίου, κυμάτιζαν ρωσικές σημαίες και κρατούσαν πλακάτ με φιλορωσικά μηνύματα ήταν αρκετό για να οικοδομηθεί ένα αφήγημα γεωπολιτικής νίκης της Ρωσίας και ήττας της Δύσης, το οποίο αργότερα εξαπλώθηκε για να περιγράψει την κατάσταση σε ολόκληρη την Αφρική. Αυτή η αφήγηση παρουσιάστηκε ευρέως στα σερβικά ΜΜΕ τις επόμενες εβδομάδες.

Στιγμιότυπο από το άρθρο της Večernje Novosti με τίτλο «Η Μαύρη Ήπειρος σε σημείο βρασμού: Η Αφρική ξεσηκώνεται ενάντια στη Δύση», δίκαιη χρήση.

Στις 2 Αυγούστου, η φιλοκυβερνητική εφημερίδα Večernje Novosti κατέληξε στο συμπέρασμα, βασιζόμενη στις δηλώσεις δύο διαδηλωτών που υποστήριξαν το πραξικόπημα, ο ένας εκ των οποίων ήταν ντυμένος με τη ρωσική σημαία, ότι «οι πολίτες στράφηκαν προς τη Ρωσία, ελπίζοντας ότι θα τους βοηθούσε να συνεχίσουν μετά το πραξικόπημα χωρίς την παρέμβαση της Δύσης». Η εικόνα του εξωφύλλου αυτού του άρθρου (αρχικά από το AP, που αποδίδεται στο σερβικό κρατικό πρακτορείο Tanjug) έδειχνε έναν άλλο διαδηλωτή να κρατάει ένα πλακάτ που μεταφράζεται ως «Κάτω η Γαλλία, ζήτω ο Πούτιν». Το κείμενο τοποθετούσε το πραξικόπημα στον Νίγηρα σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, ερμηνεύοντάς το ως σημάδι ότι «η Αφρική ξεσηκώνεται ενάντια στη Δύση».

Άλλα ΜΜΕ «εισήγαγαν» επίσης τα γεγονότα στον Νίγηρα σε αυτή την αφήγηση.

«Ένα χαστούκι στη Δύση, ένα μεγάλο δράμα στον Νίγηρα!» είναι ο τίτλος που δημοσίευσε η Informer, η πιο ισχυρή φιλοκυβερνητική εφημερίδα στη Σερβία, σε ένα άρθρο που ισχυρίζεται ότι ο ανατραπείς φιλοδυτικός πρόεδρος Μπαζούμ θα μπορούσε να δικαστεί για εσχάτη προδοσία. Το ίδιο μέσο ανέφερε λίγο νωρίτερα ότι στον Νίγηρα «ο Πούτιν αποκτά νέους συμμάχους».

Στιγμιότυπο του άρθρου στο RT (Russia Today στα σερβικά) «Γιατί οι Γάλλοι να παραμείνουν χωρίς ηλεκτρισμό λόγω του πραξικοπήματος στον Νίγηρα;». Δίκαιη χρήση.

Η σερβική έκδοση του ρωσικού κρατικού μέσου ενημέρωσης Russia Today (RT) ανακοίνωσε επίσης ότι «οι κάτοικοι του Νίγηρα και άλλων χωρών του Σαχέλ θέλουν να δουν μια αλλαγή στην πολιτική και πολλοί από αυτούς βλέπουν τη Ρωσία ως πιθανό εταίρο για το μέλλον».

Τουλάχιστον, τα αναφερόμενα ΜΜΕ έσπευσαν να ανακοινώσουν την ευθυγράμμιση του Νίγηρα με τη Ρωσία, ενώ οι ισχυρισμοί περί ισχυρών φιλορωσικών αισθημάτων του τοπικού πληθυσμού βασίστηκαν μόνο σε μερικές φωτογραφίες και δηλώσεις.

Όπως αναφέρει το Ίδρυμα Carnegie στην προαναφερθείσα ανάλυση, η Ρωσία μπορεί να είναι σε θέση να χρησιμοποιήσει το πραξικόπημα στον Νίγηρα για να επεκτείνει την επιρροή της, συμπεριλαμβανομένης της προσφοράς να στείλει την παραστρατιωτική ομάδα Βάγκνερ για να βοηθήσει το νέο καθεστώς, αλλά αυτό, ειδικά μετά τον θάνατο του ηγέτη αυτού του σχηματισμού, Γεβγκένι Πριγκόζιν, δεν θα είναι απλό.

Στιγμιότυπο του άρθρου του Srbija Danas «Η ΡΩΣΙΑ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ;! Η Γαλλία εξαφανίστηκε από τη Μαύρη Ήπειρο, μετά τον Νίγηρα, ήρθε η σειρά της Γκαμπόν! Τι συμβαίνει; (Φωτογραφία/Βίντεο)». Δίκαιη χρήση.

Αυτή η πιο προσεκτική ερμηνεία της κατάστασης δεν εμπόδισε αρκετά σερβικά ΜΜΕ να συνεχίσουν να ερμηνεύουν τα γεγονότα στην ηπειρωτική χώρα με έντονα φιλορωσικό πρόσημο. Στα τέλη Αυγούστου, άλλο ένα πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε στη Γκαμπόν, επίσης πρώην γαλλική αποικία. Η φιλοκυβερνητική πύλη Srbija Danas δημοσίευσε είδηση για το γεγονός αυτό με τίτλο «Η ΡΩΣΙΑ ΚΑΤΑΚΤΗΣΕ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ;! Η Γαλλία εξαφανίστηκε από τη Μαύρη Ήπειρο, μετά τον Νίγηρα, ήρθε η σειρά της Γκαμπόν! Τι συμβαίνει; (Φωτογραφία/Βίντεο)». Το κείμενο δεν παρείχε αποδείξεις ότι η Ρωσία είχε οποιαδήποτε σχέση με το πραξικόπημα στη Γκαμπόν, αλλά αναφερόταν μόνο στην περίπτωση του Νίγηρα και στην προηγούμενη σύνοδο κορυφής Ρωσίας-Αφρικής.

Ένα άλλο από τα κύρια αφηγήματα αυτής της περιόδου ήταν ότι η Ρωσία ήταν μια φιλική χώρα προς την Αφρική, σε αντίθεση με τη Δύση που την αποίκισε. Στις αρχές Αυγούστου, η σερβική έκδοση του ρωσικού Sputnik δημοσίευσε μια συνομιλία με Σέρβους συνομιλητές, στην οποία επισημάνθηκε ότι οι Ρώσοι είναι «ο μόνος λευκός λαός” στην Αφρική που δεν έφερε “κακό, προβλήματα, σκοτωμούς και ληστείες».

Στιγμιότυπο του άρθρου του Sputnik Srbija «Γιατί η Ρωσία γοητεύει την Αφρική: Οι μόνοι λευκοί που δεν έφεραν κακό, σκοτωμούς και ληστείες…». Δίκαιη χρήση.

Το ίδιο μέσο δημοσίευσε επίσης ένα άρθρο σχετικά με το πώς η Αφρική θα επωφεληθεί από τη συνεργασία με τη Ρωσία στον τομέα της εξόρυξης και της ενέργειας, σε αντίθεση με τη Δύση, η οποία εκμεταλλεύεται αυτούς τους πόρους στην ήπειρο. Η δήλωση του εκπροσώπου του προέδρου της Ρωσίας, Ντμίτρι Πεσκόφ, ανέφερε επίσης ότι «πολλές χώρες ζηλεύουν αρκετά τον τρόπο βελτίωσης των σχέσεων μεταξύ της Ρωσίας και των αφρικανικών χωρών».

Στις 19 Αυγούστου, η πύλη Vostok δημοσίευσε μια δήλωση του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ, ο οποίος δήλωσε ότι «οι συνεργασίες μεταξύ της Μόσχας και της Αφρικής αυξάνονται παρά την κολοσσιαία πίεση από τη Δύση» και ότι «οι αφρικανικές χώρες βλέπουν τη Ρωσία ως έναν αξιόπιστο εταίρο, που μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση της σταθερότητας και να βοηθήσει στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του εγκλήματος των ναρκωτικών». Τα ίδια ΜΜΕ ανέφεραν τα λόγια του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν σε ένα λεπτομερές άρθρο σχετικά με τη σύνοδο κορυφής Ρωσίας-Αφρικής στην Αγία Πετρούπολη στις 27 και 28 Ιουλίου. Με την ευκαιρία αυτή, ο Πούτιν δήλωσε ότι η Ρωσία υποστηρίζει την επιθυμία των αφρικανικών χωρών για κοινωνική και οικονομική σταθερότητα και εθνική και πολιτιστική κυριαρχία.

Στις 3 Αυγούστου, το Sputnik μετέδωσε τη δήλωση του προέδρου της Κρατικής Δούμας, Vyacheslav Volodin, ο οποίος δήλωσε ότι «οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Γαλλία θα πρέπει να αποζημιώσουν τις αφρικανικές χώρες για τις προκληθείσες ζημιές κατά τη διάρκεια της αποικιοκρατίας». Υπενθύμισε επίσης στο ακροατήριό του ότι, εκείνη την εποχή, οι ΗΠΑ και οι προαναφερθείσες ευρωπαϊκές χώρες συμμετείχαν στο δουλεμπόριο και μετέφεραν μόνο στην Αμερική περίπου 15 εκατομμύρια ανθρώπους, οι οποίοι έγιναν σκλάβοι.

«ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ, Ο ΠΟΥΤΙΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΙ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ! Έκανε μια ισχυρή συμφωνία με έως και 40 χώρες!» Στιγμιότυπο του άρθρου του Srbija Danas, δίκαιη χρήση.

Τέλος, αρκετά κείμενα υποστήριξαν την αφήγηση της ήττας της γεωπολιτικής μάχης της Δύσης, κυρίως της Γαλλίας, στην Αφρική. Μετά τη σύνοδο κορυφής στην Αγία Πετρούπολη, η πύλη Srbija Danas ανακοίνωσε ότι υπεγράφησαν συμφωνίες μεταξύ της Ρωσίας και περισσότερων από 40 αφρικανικών χωρών και ότι η Ρωσία θα έχει πλέον πολύ πιο σημαντική επιρροή στην ήπειρο. Ο τίτλος του δημοσιεύματος έγραφε: «Η Ρωσία είναι μια από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης»: “ΥΠΟΓΡΑΦΗΚΕ, Ο ΠΟΥΤΙΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΝΕΙ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ! Έκανε μια ισχυρή συμφωνία με έως και 40 χώρες!” Άλλα μέσα ενημέρωσης, συμπεριλαμβανομένων των Večernje Novosti και Russia Today, τόνισαν επίσης τον αυξανόμενο ρόλο της Κίνας και του BRICS στην ήπειρο.

Στην πραγματικότητα, η επιρροή της Ρωσίας στην Αφρική είναι περιορισμένη

Σύμφωνα με το Euronews, προς το παρόν δεν υπάρχουν αποδείξεις για την άμεση εμπλοκή της Ρωσίας στο πραξικόπημα στον Νίγηρα, όπως δήλωσε ο εκπρόσωπος του Συμβουλίου Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ. Ως εκ τούτου, το να της δίνονται ευθείες πόντοι στη γεωπολιτική διαμάχη με τη Δύση δεν έχει νόημα. Όσον αφορά τη γενικότερη εικόνα, η ρωσική επιρροή στην Αφρική υπάρχει σε ορισμένους τομείς – κυρίως στην ασφάλεια και το εμπόριο όπλων – αλλά οι περισσότεροι συντάκτες που έχουν γράψει για το θέμα καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο συνολικός αντίκτυπος δεν πρέπει να υπερτιμάται.

Η αξία του εμπορίου μεταξύ της Ρωσίας και της Αφρικής ανέρχεται σε περίπου 18 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ το εμπόριο της Αφρικής με την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κίνα ξεπερνά τα 200 δισεκατομμύρια δολάρια το καθένα, και με τις ΗΠΑ περίπου 65 δισεκατομμύρια δολάρια. Παρόλο που, από το 2013 έως το 2021, ο όγκος του εμπορίου μεταξύ Ρωσίας και Αφρικής σχεδόν διπλασιάστηκε, τα επόμενα χρόνια η αύξηση αυτή επιβραδύνθηκε, ενώ μεταξύ 2019 και 2023 ο όγκος του εμπορίου μειώθηκε ακόμη και, ενώ οι ρωσικές άμεσες επενδύσεις αντιστοιχούν στο 1% του συνόλου των εισερχόμενων επενδύσεων στην Αφρική, αναφέρει το Ίδρυμα Carnegie. Επιπλέον, τα δύο τρίτα των ρωσικών επιχειρήσεων συγκεντρώνονται στο βόρειο τμήμα της ηπείρου, κυρίως στην Αίγυπτο, την Αλγερία και το Μαρόκο.

Η απόφαση της Ρωσίας να εγκαταλείψει τον Ιούλιο τη Συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας, στόχος της οποίας ήταν να μειωθεί η παγκόσμια τιμή των σιτηρών και να καταστεί δυνατή η παράδοσή τους στις φτωχότερες χώρες του κόσμου, συνάντησε αρνητικές αντιδράσεις από τους Αφρικανούς ηγέτες, παρά τις ανακοινώσεις του Πούτιν ότι θα επιτρέψει ελεύθερες εξαγωγές σε ορισμένες χώρες της ηπείρου.

Η συνεργασία μεταξύ της Ρωσίας και της Αφρικής είναι πιο έντονη στον τομέα της ασφάλειας, κυρίως στην εξαγωγή όπλων, όπου, τα προηγούμενα χρόνια, υπήρξε σημαντική αύξηση της αξίας των εξαγόμενων αγαθών από περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ σε 2 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ετησίως, σύμφωνα με στοιχεία της RAND Corporation. Σύμφωνα με μια ανάλυση του Κέντρου Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών στην Ουάσιγκτον, ανεξάρτητα από την έκβαση του πολέμου στην Ουκρανία, η Ρωσία θα έχει ισχυρά κίνητρα να συνεχίσει να χρησιμοποιεί παραστρατιωτικούς σχηματισμούς στην Αφρική, συμπεριλαμβανομένης της αναδιαρθρωμένης ομάδας Βάγκνερ, επειδή ένας μεγάλος αριθμός βετεράνων πολέμου από το ουκρανικό πεδίο μάχης θα είναι διαθέσιμος για τις αποστολές αυτές.

Από την άλλη πλευρά, όπως σημειώνει η βρετανική ανάλυση του Chatham House, μόνο 17 αρχηγοί κρατών από την ήπειρο προσήλθαν στη σύνοδο κορυφής Ρωσίας-Αφρικής στην Αγία Πετρούπολη, αριθμός σημαντικά μικρότερος από ό,τι πριν από τέσσερα χρόνια, όταν πραγματοποιήθηκε η πρώτη σύνοδος κορυφής αυτού του είδους στο Σότσι, στην οποία συμμετείχαν 43 αρχηγοί κρατών. Οι συντάκτες της ανάλυσης κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι Αφρικανοί ηγέτες κέρδισαν λίγα συγκεκριμένα αποτελέσματα από τη συνάντηση με τον Πούτιν και ότι η πρακτικότητα της συνόδου κορυφής Ρωσίας-Αφρικής θα επανεξεταστεί στο μέλλον. Ούτε η εικόνα της Ρωσίας στην Αφρική είναι απολύτως θετική. Μια έρευνα που διεξήχθη από την IPSOS τον Ιούνιο του 2023 στη Σενεγάλη, τη Νιγηρία, την Ουγκάντα, την Κένυα, τη Ζάμπια και τη Δημοκρατία της Νότιας Αφρικής έδειξε ότι σε καθεμία από αυτές τις χώρες, πάνω από το 50% του πληθυσμού συμφωνεί ότι η Ρωσία διέπραξε εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία, ενώ λιγότερο από το 30% διαφωνεί με αυτή τη δήλωση.

Όπως έγραψε ο ερευνητής Joseph Siegle για το Αφρικανικό Κέντρο Στρατηγικών Σπουδών από την Ουάσιγκτον: «Η επιρροή της Ρωσίας στην Αφρική μπορεί να ξεπεράσει τις δυνατότητές της». Ο ίδιος καταλήγει στο συμπέρασμα ότι:

Υπάρχει μια αυξανόμενη αφύπνιση στην ήπειρο για το πόσο λίγο συνεισφέρει στην πραγματικότητα η Ρωσία στην Αφρική από άποψη επενδύσεων, εμπορίου, δημιουργίας θέσεων εργασίας ή ασφάλειας. Η χρησιμοποίηση μισθοφόρων, η πολωτική παραπληροφόρηση, η πολιτική παρέμβαση και οι αδιαφανείς συμφωνίες όπλων για πόρους σημαίνουν ότι η Ρωσία είναι στην πραγματικότητα ενισχυτής της αστάθειας στην ήπειρο.