Αντιμέτωποι με τους Τζιχαντιστές, ο Βολταίρος και η μάχη του ενάντια στον φανατισμό μοιάζουν πιο επίκαιρα από ποτέ

Tunisie Ansar al Charia califat

Τυνησία : ο Ansar al-Charia σε μια διαδήλωση Ισλαμιστών στο Kasbah – Στο πλακάτ που κρατάει ο ηλικιωμένος κύριος: “Το χαλιφάτο είναι ευημερία, η δημοκρατία είναι κατοχή”. Εικόνα από τον Chedly Ben Ibrahim, 17/12/2013, © Demotix

H Sarra Abrougui κατάγεται από την Τυνησία και είναι Δόκτωρ στην Συγκριτική Λογοτεχνία του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου.

Έχουν ήδη περάσει κιόλας πέντε χρόνια από όταν ξεκίνησα την έρευνά μου στην ιδεολογική σύλληψη του Βολταίρου πάνω στην θρησκεία και την υποστήριξή της στον φανατισμό. Σήμερα, και ενώ είμαστε αντιμέτωποι με την άνοδο του θρησκευτικού φονταμενταλισμού, αντιλαμβάνομαι τη χρησιμότητα της ομιλίας του σχετικά με την ανεκτικότητα και είμαι πεπεισμένη για τον βαθμό στον οποίο τα μαθήματά του περί ανθρωπισμού ανταποκρίνονται στο σήμερα.

Statue du Chevalier de La Barre, à Montmartre (Paris) Photo helicongus sur panoramio, CC BY-ND 3.0

Άγαλμα του ιππότη της La Barre, στην Μονμάρτρη (Παρίσι). Εικόνα από helicongus στο panoramio, CC BY-ND 3.0

Στον 18ο αιώνα ο Βολταίρος καταδίκασε κάθε μορφή θρησκευτικού φανατισμού που υποστήριζε η Καθολική Εκκλησία, η τότε πρώτη πολιτική και θρησκευτική δύναμη. Αυτός ο φιλόσοφος πολέμησε για τον διαχωρισμό της εκκλησίας από την πολιτική και προετοίμασε το έδαφος για τις αξίες της εκκομίσκευσης. Με την υπεράσπιση των Calas [fr], Sirven [fr], του Ιππότη της Barre [fr] και πολλών άλλων, εγκαθίδρυσε την ιδέα της Ανοχής με κεφαλαίο Α.

Θα ήθελα να σταθώ για λίγο σε αυτή την σύλληψη της ανοχής, στην σύλληψη του Βολταίρου. Το 1764, ημερομηνία έκδοσης του Φιλοσοφικού Λεξικού, ο Βολταίρος πρότεινε ένα πολύ απλό ορισμό στο λήμμα «Ανοχή», υποστηρίζοντας ότι είναι «το προνόμιο της Ανθρωπότητας». Βάση αυτού, η ανοχή είναι ο κατεξοχήν χαρακτήρας του ανθρώπου, είναι ο χαρακτήρας που μας κάνει ανθρώπινους!

Όταν διάβασα για πρώτη φορά την «Επίκληση στον Θεό», το κεφάλαιο 23, απόσπασμα από το Δοκίμιο για την Ανοχή [fr], που γράφτηκε εν συνεχεία της υπόθεσης Calas, ήμουν 17 χρονών εκείνη την εποχή και δεν καταλάβαινα το μεγάλο θέμα που διαπραγματευόταν, καθώς στην Τυνησία δεν μιλάμε πολύ για την θρησκεία. Εκείνη την περίοδο είχε ανέβει ο Μπεν Άλι στην εξουσία και είχε αποκλείσει απ’ το λαό του οποιαδήποτε άλλη επιλογή, καθώς απαιτούσε να μην «είμαστε και πολύ μουσουλμάνοι». Εν ολίγοις, μας είχε απαγορεύσει την ελεύθερη έκφραση της θρησκευτικής λατρείας: για παράδειγμα, οι προσευχές στα τζαμιά δεν τύγχαναν σεβασμού και οι γυναίκες δεν μπορούσαν να φοράνε την μαντίλα, μιας και είχε απαγορευτεί. Εκείνη την εποχή δεν κάναμε πολλές ερωτήσεις, καθώς υπήρχε η αίσθηση πως, παρά την καταπίεση, ζούσαμε σαν ένας ομοιογενής λαός παρά τις διαφορές μας.

Και ξαφνικά, στις 14 Ιανουαρίου του 2011, αυτός ο λαός τάραξε τον κόσμο διώχνοντας τον δικτάτορα της εξουσίας και έκτοτε οι επαναστάσεις σκάνε αλυσιδωτά στον αραβο-μουσουλμανικό κόσμο υπό το όνομα της Αραβικής Άνοιξης. Κόσμος που βγήκε στους δρόμους για να αποκαταστήσει την δικαιοσύνη, να απαιτήσει ελευθερία και αξιοπρέπεια και να δώσουν ένα τέλος στην δικτατορία, όμως δυστυχώς, βρέθηκαν αντιμέτωποι με ένα τέρας ακόμα πιο τρομακτικό και καταστροφικό: το τέρας του θρησκευτικού φανατισμού. Αυτό ήταν που οδήγησε αρκετούς να προτιμήσουν την πολιτική δικτατορία απ’ την θρησκευτική. Έχω μάλιστα συναντήσει πολίτες της Τυνησίας που επιθυμούν την επιστροφή του Μπεν Άλι. Σε τέτοιο βαθμό ο φανατισμός ή αλλιώς η «τρομοκρατία», για να χρησιμοποιήσω έναν πιο μοντέρνο όρο, τους προκαλεί φόβο.

Από την περίοδο αυτό των επαναστάσεων, ο φανατισμός άρχισε να κερδίζει σταδιακά έδαφος και έγινε μια χειροπιαστή απειλή για την κοινωνία μας. Ο Βολταίρος καταδίκασε τον θρησκευτικό φανατισμό του 18ου αιώνα, καθώς είχε συνειδητοποιήσει πως αυτός ο φανατισμός είναι ένα θανατηφόρο δηλητήριο που απειλεί ολόκληρη την Ανθρωπότητα, ήξερε πως ο φανατισμός είναι ένας μεγάλος κίνδυνος και ανυπέρβλητο εμπόδιο που δεν επιτρέπει στον άνθρωπο να εξελιχθεί. Στο λήμμα «Φανατισμός» του Φιλοσοφικού Λεξικού ισχυρίζεται πως «ο φανατισμός είναι για την προκατάληψη ό,τι είναι και η μετάδοση για τον πυρετό, ό,τι είναι η οργή για τον θυμό. Αυτός που βιώνει εκστάσεις, οράματα, που λαμβάνει τα όνειρα για πραγματικότητα και τις φαντασιώσεις του για προφητείες, είναι ένας εκκολαπτόμενος φανατικός με μεγάλες προσδοκίες. Μπορεί ακόμα και να σκοτώσει για την αγάπη του Θεού. »

Atelier de Nicolas de Largillière, portrait de Voltaire (détail) Musée Carnavalet Workshop of Nicolas de Largillière [domaine public], via Wikimedia Commons

Εργαστήριο του Nicolas de Largillière, πορτρέτο του Βολταίρου (λεπτομέρεια) Μουσείο Carnavalet [δημόσιου τομέα], μέσω Wikimedia Commons

Κατ’ αυτόν τον τρόπο περιέγραψε ο Βολταίρος τον φανατικό: ως έναν άνθρωπο που σκοτώνει υπό το πρόσχημα της αγάπης του Θεού, χωρίς καν να γνωρίζει ποια είναι η αληθινή θρησκεία. Έχουν περάσει τρεις αιώνες από όταν ο Βολταίρος μαχόταν για την ανοχή, όμως αυτό που συμβαίνει  αυτή την στιγμή στον κόσμο μας καλεί να αναλογιστούμε πως ο κάθε άνθρωπος πρέπει να δίνει μια μάχη παρόμοια με αυτή του Βολταίρου, ώστε να απελευθερώσουμε τον άνθρωπο από τον θρησκευτικό σκοταδισμό και από το μίσος που μας εμποδίζει να είμαστε αδέλφια.

Σήμερα, η άνοδος του φονταμενταλισμού προκαλεί φόβο και ανησυχεί ολόκληρο τον κόσμο, κάτι που το μαρτυρούν αναρίθμητες περιστάσεις: παραθέτω σύντομα μερικές που απευθύνουν βαθιά έκκληση στο αίσθημα της ανοχής μας!

Αυτό που συμβαίνει σήμερα στην Τυνησία για παράδειγμα είναι πρωτόγνωρο για τους κατοίκους εκεί, οι ίδιοι κάτοικοι που φώναξαν «Απελευθέρωση απ’ τον Μπεν Άλι» στις 14 Ιανουαρίου του 2011, και που δεν είχαν καμία θρησκευτική πρόθεση, παρά ήθελαν απλά να ανακτήσουν διακαιώματα όπως το δικαίωμα της ελευθερίας της σκέψης, της έκφρασης, ή το δικαίωμα στην διαμαρτυρία κτλ., δικαιώματα που οι φανατικοί απορρίπτουν απαξιωτικά ως «Haram» (παράνομα). Πράγματι, από την επανάσταση του 2011, η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με μια καταιγίδα από ομάδες τζιχαντιστών. Γύρω στους σαράντα στρατιώτες, αστυνομικούς και χωροφύλακες έχουν δολοφονηθεί στην χώρα από τρομοκρατικές επιθέσεις από την μέρα της πτώσης του πολιτεύματος του Μπεν Άλι, εκ των οποίων η τελευταία συνέβη το βράδυ της Τετάρτης στις 16 Ιουνίου, στο Henchir Tella στο βουνό Châambi [fr], όπου δολοφονήθηκαν σαράντα Τυνήσιοι στρατιώτες. Από την ημέρα της επανάστασης, η Τυνησία είναι ο πρώτος στόχος των τρομοκρατών, ενώ σε πολλά βίντεο που αναρτούν στο διαδίκτυο και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η Ansar al-Sharia υπόσχεται να κατακτήσει την χώρα και να καταδικάσει τον λαό της, ο οποίος σύμφωνα με αυτή την τρομοκρατική ομάδα, θεωρείται άπιστος, καθώς υιοθέτησε ένα Ισλάμ που στο σύνολό του αντιτίθεται στην Σαρία. Στις 17 Αυγούστου του 2014 ο Kamel Zarrouk, υπαρχηγός της Ansar Charia προανήγγειλε [fr] σε ηχογράφηση που ανέβηκε στο Youtube την καταστροφή της Τυνησίας, καταγγέλλοντας τις αρχές της δημοκρατίας και της εκκομίσκευσης, οι οποίες αντιτίθενται στις αρχές του Ισλάμ.

Πολυάριθμα είναι τα παραδείγματα του φονταμενταλισμού που απειλεί την Τυνησία, ιδίως μετά την άφιξη του ισλαμικού κόμματος Ενάχντα [fr] στην εξουσία, το οποίο υποπτευόμαστε σήμερα πως βρίσκεται πίσω από αυτές τις τρομοκρατικές ενέργειες ή τουλάχιστον πως συγκαλύπτει τα εγκλήματά τους [fr]. 

Η απόρριψη της διαφορετικότητας

Το μεγαλύτερο παράδειγμα του φανατισμού είναι αυτό του Ισλαμικού Κράτους στο Ιράκ και στην Εγγύς Ανατολή. Φημισμένοι για την βιαιότητα που επιβάλλουν μέσω απαγχονισμών και αδικίες εις βάρος όλων όσους θεωρούν άπιστους και όσους δεν υιοθετούν τις ίδιες θρησκευτικές και ιδεολογικές πεποιθήσεις, τα μέλη του Ισλαμικού Κράτους κακομεταχειρίζονται τους χριστιανούς και αφαιρούν τους σταυρούς από τις εκκλησίες. Καταδιωκόμενοι και απειλούμενοι με θάνατο στην Μοσούλη από το Ισλαμικό Κράτος [fr], αυτοί οι χριστιανοί που αριθμούν πάνω από 35.000 άτομα είναι αναγκασμένοι να εγκαταλείψουν την πόλη τους.

Επιπλέον, τα σπίτια των χριστιανών στην Μοσούλη έχουν σημαδευτεί με το σύμβολο ن που δηλώνει τον όρο “Ναζωραίος”: ένας όρος υποτιμητικής υποδήλωσης που χρησιμοποιείται από τους τζιχαντιστές για να χαρακτηρίσουν τους χριστιανούς. Δεν υπάρχει κάτι που να μπορεί να σταματήσει αυτούς τους φανατικούς, οι οποίοι δεν αποδέχονται καμία θρησκευτική και ιδεολογική διαφορετικότητα. Οτιδήποτε δεν τους ταιριάζει απορρίπτεται, ή ακόμα χειρότερα, σφάζεται και λιθοβολείται. Αυτοί οι άνθρωποι, όπως είχε καταδείξει ο Βολταίρος τρεις αιώνες πριν, είναι πεπεισμένοι πως είναι οι εκπρόσωποι του Θεού στην Γη.

H θρησκεία του αποκλεισμού των γυναικών

Η θρησκεία τους βασίζεται κυρίως στην ιδέα του θανάτου και του αποκλεισμού. Αυτοί οι φανατικοί αποκλείουν όλους όσους δεν τους μοιάζουν, αποκλείουν και σφάζουν όσους δεν τους υποτάσσονται. Για παράδειγμα, η Roua Dhiyeb, μια οδοντίατρος από την Συρία, εκτελέστηκε [en] από μέλη των Τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους, έπειτα από το έγκλημα ότι απλά δε σεβάστηκε τις διαταγές του χαλίφη Abou Baker Baghdedi, που υποχρεώνει τις γυναίκες να περιθάλπουν μόνο γυναίκες. Και πόσες ακόμα γυναίκες είναι θύματα αυτή της πολιτικής αποκλεισμού και θανάτου; Ας μην ξεχνάμε παρακαλώ την υποτιμητική εικόνα που δίνουν οι ισλαμιστές στις γυναίκες! Σήμερα, αυτός ο φανατισμός είναι μια ζωντανή απειλή για τα δικαιώματα της γυναίκας! Ο Βολταίρος στον 18ο αιώνα είχε συνειδητοποιήσει αυτή την πραγματικότητα και υπερασπιζόταν την γυναίκα μέσω της αγανάκτησής του για την θρησκευτική παράδοση που περιφρονεί τις γυναίκες, καθώς τις θεωρεί υπεύθυνες για το προπατορικό αμάρτημα (είναι η ίδια εικόνα που συναντάμε και στους Τζιχαντιστές για την γυναίκα) και μέσω της απόρριψης της υπεροχής των ανδρών ενάντια των γυναικών, όπως την διατύπωσε στο δοκίμιό του Femmes soyez soumises à vos maris [fr] (Γυναίκες υποταγμένες στους συζύγους τους) του 1768. 

Απόρριψη της τέχνης

Αυτοί οι φανατικοί εγκαθιδρύουν σήμερα την κουλτούρα του σκοταδισμού και του φόβου, απειλούν τις τέχνες. Ας θυμηθούμε τις βάρβαρες και βίαιες πράξεις που πραγματοποίησε μια ομάδα σαλαφιστών ύστερα από έκρηξη στο Ανάκτορο Abdellia [fr] στην Μάρσα της Τυνησίας στις 10 Ιουνίου του 2012. Οι εν λόγο σαλαφιστές κατέστρεψαν έργα τέχνης κραυγάζοντας συνθήματα εναντίων των καλλιτεχνών, αντιμετωπίζοντας τους ως άπιστους, καθώς πιστεύουν πως τα έργα τέχνης είναι προσβολή προς τον Θεό και τον προφήτη του Ισλάμ.

Μια απειλή για την ελευθερία της ενημέρωσης

Αντιπροσωπεύουν κυρίως μια πραγματική απειλή για την ελευθερία της πληροφόρησης και του τύπου: το ισλαμικό κράτος μετέδωσε στις 19 Αυγούστου ένα video στο Facebook με την εκτέλεση [en] του Αμερικανού δημοσιογράφου James Foley, ο οποίος κρατούνταν όμηρος στην Συρία από το 2012. Αυτή η εκτέλεση έχει διπλό νόημα: είναι συγχρόνως εκβιασμός προς τους ομήρους για να επιτύχουν την κατάπαυση των χτυπημάτων από την Αμερική και προειδοποίηση για την Δύση, η οποία συχνά παρουσιάζεται ως άπιστη στα μάτια των Τζιχαντιστών.

Σκοταδισμός: Απόρριψη της επιστήμης

Η πίστη που βιώνουν αντιτίθεται σθεναρά στις επιστήμες, στην γνώση και στην κριτική. Τους βλέπουμε για παράδειγμα στην Ράκκα της Συρίας, να απαγορεύουν την διδασκαλία της χημείας [en] με την δικαιολογία πως αυτό το μάθημα δεν κατέχει την δύναμη του Θεού.

Απόρριψη της φιλοσοφίας

Η διδασκαλία της φιλοσοφίας [en] απαγορεύτηκε και αυτή με την σειρά της κατά το ίδιο σκεπτικό. Πράγματι, οι φανατικοί θεωρούσαν πάντα την φιλοσοφία ως έναν ζωντανό κίνδυνο που απειλεί την γενική τάξη: ας μην ξεχνάμε την περίπτωση του Σωκράτη, ο οποίος εκτελέστηκε για τον απλούστερο λόγο πως υιοθέτησε μια θρησκεία εκ διαμέτρου αντίθετη από αυτήν που ακολουθούσε η ελληνική πολιτεία. Ας έχουμε κατά νου επίσης πως η φιλοσοφία είναι, όπως διατυπώνει ο ίδιος ο Βολταίρος στο άρθρο “Φανατισμός”, το μόνο “φάρμακο σε αυτή την επιδημική αρρώστια”

Το φιλοσοφικό πνεύμα, όπως το έχουν συλλάβει οι Γάλλοι φιλόσοφοι, υποβοηθάει την ανυπαρξία της απόλυτης αλήθειας και διατηρεί μια θρησκεία βασισμένη κυρίως στην ιδέα της λογικής και της καρδιάς. Αυτοί οι εξτρεμιστές έχουν σήμερα, και σχεδόν από πάντα έναν προσωπικό νόμο που δεν πρέπει να τίθεται υπό συζήτηση ή να απορρίπτεται, καθώς αν τολμήσουμε να κάνουμε κάτι απ’ τα δύο θεωρούμαστε αμέσως άπιστοι! 

«Οι νόμοι είναι ακόμα πολύ ανίσχυροι κόντρα σε αυτές τις εκρήξεις οργής: είναι σαν να προσπαθείς να διαβάσεις μια διοικητική απόφαση σε έναν τρελό. Αυτοί οι άνθρωποι έχουν πεισθεί πως το Άγιο Πνεύμα που τους διακατέχει είναι ανώτερο από τους νόμους, πως ο ενθουσιασμός τους είναι ο μόνος νόμος που πρέπει να υπακούν. Τι να απαντήσεις σε έναν άνθρωπο ο οποίος δηλώνει πως προτιμάει να υπακούει τον Θεό από τους ανθρώπους και πως, κατά συνέπεια, η σφαγή μας γίνεται με τις ευλογίες των ουρανών;» Ο Βολταίρος περιέγραφε τον φανατικό του χθες και μοιάζει σαν να περιγράφει τον φανατικό του σήμερα!

O πρώτος διανοούμενος που καταπιάστηκε με την Ιστορία της Γαλλίας διέπρεψε σε όλα τα λογοτεχνικά είδη: το θέατρο, το διήγημα, το μυθιστόρημα, τα δοκίμια, τις φυλλάδες και την στιχουργία. Όλα αυτά τα είδη τάχθηκαν στην υπηρεσία μιας και μοναδικής μάχης: την μάχη ενάντια στην infâme (κακοφημία) [fr] (τον φανατισμό που ενσάρκωναν η Εκκλησία και ο κλήρος). Αυτές οι μάχες μιλάνε ακόμα και σήμερα, και θα μιλούν για πάντα, για εκείνον. Ο Βολταίρος, με αυτό το μεγαλειώδες έργο που μας κληροδότησε, δεν παύει να εμπαίζει τα θρησκευτικά δόγματα και να μάχεται ακούραστα ενάντια στον φανατισμό, την προκατάληψη και τις αδικίες.

Ως ένδειξη καταδίκης του φανατισμού, ο Βολταίρος εισήγαγε τον δικό του φανατισμό, τον «φανατισμό της ανοχής». Αν ζούσε σήμερα και έβλεπε αυτά που διαδραματίζονται στον κόσμο, θα έγραφε ακόμα περισσότερα αριστουργήματα βασισμένα στην ανοχή και τον φανατισμό. Ο Βολταίρος θα πρέπει να διδάσκεται σε όλα τα σχολεία και κάθε παιδί να μάθει να αγαπάει τα διδάγματα του Βολταίρου, ώστε να εξαλειφθούν οι φανατικοί. Ο λόγος του Βολταίρου παραμένει βάλσαμο για αυτό το δηλητήριο που απειλεί τον κόσμο και την ανθρωπότητα. Σήμερα ο φανατισμός θριαμβεύει, ενώ εμείς δεν έχουμε πια τον Βολταίρο!

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.