Το άρθρο αυτό από τον Juan Arellano δημοσιεύτηκε αρχικά στο ιστολόγιο Globalizado.

Η κέτσουα, γλώσσα της Αυτοκρατορίας των Ίνκα, φέρει περίπου 500 χρόνια επαφής με τα ισπανικά, οπότε είναι λογικό κάθε γλώσσα να έχει επηρεάσει την άλλη. Ο προφανέστερος τρόπος, πέρα από τη χαρακτηριστική προφορά κέτσουα όσων είναι δίγλωσσοι, είναι τα γλωσσικά δάνεια. Η καθημερινή κέτσουα περιλαμβάνει πολλές λέξεις με ισπανική ρίζα, όπως και το αντίθετο, αν και αυτό δεν είναι τόσο γνωστό.

Μεγάλος αριθμός λέξεων για ζώα και αγροτικά προϊόντα στο Περού ενσωματώθηκαν στα ισπανικά από την κέτσουα με μικρές διαφοροποιήσεις: λάμα, γκουανάκο, βικούνα (οικογένεια καμηλίδων στη Νότια Αμερική), πατάτα, κινόα, αβοκάντο και λούκουμα. Υπάρχουν όμως πολύ περισσότερες λέξεις που μπορεί να μην αντιλαμβάνεστε ότι προέρχονται από την κέτσουα.

Ακολουθεί ένας ανεπίσημος και ανολοκλήρωτος κατάλογος.

1. Cancha (γήπεδο ποδοσφαίρου)

Arruabarrena en @SoloBocaRadio “El hincha de Boca tiene que verse reflejado en la cancha por el equipo”. pic.twitter.com/w7xf9c3mjE

— SECTOR BOSTERO (@SectorBostero) March 12, 2015

[Player] Arruabarrena on @SoloBocaRadio: “Ένας οπαδός της Μπόκα πρέπει να βλέπει τον εαυτό του στο γήπεδο (cancha) από την ομάδα του”.

Η λέξη αυτή, που προέρχεται από την κέτσουα kancha, χρησιμοποιείται σε όλη την ισπανόφωνη Αμερική για να περιγράψει το μέρος όπου πραγματοποιείται ένας αγώνας, ειδικά αγώνας ποδοσφαίρου. Έχει όμως κι άλλες ντόπιες έννοιες. Για παράδειγμα, cancha ή canchita λέγεται και το ψημένο καλαμπόκι…γιαμ.

2. Poncho

Plus, it's impossible to be unhappy in a poncho… http://t.co/bk2c4aWUgN pic.twitter.com/PWVoUHkuBa

— Salt Lake Comic Con (@slcomiccon) March 12, 2015

Συν τοις άλλοις, είναι αδύνατον να είσαι δυστυχισμένος και να φοράς πόντσο.

Η λέξη αυτή χρησιμοποιείται σχεδόν παγκοσμίως, αλλά η Βασιλική Ισπανική Ακαδημία, το ίδρυμα με έδρα τη Μαδρίτη που δημοσιεύει οδηγίες για την ισπανική γλώσσα, δεν την αναγνωρίζει ως λέξη κέτσουα.

Η ρίζα της λέξης είναι αβέβαιη. Ωστόσο, η λέξη punchu στην κέτσουα έχει την ίδια σημασία, οπότε εκτός κι αν υπάρχει αντίθετη γνώμη, αποφασίσαμε να τη συμπεριλάβουμε στον κατάλογο αυτό. Η λέξη μπορεί να έχει και διαφορετική σημασία σε κάποιες χώρες της Νοτίου Αμερικής, όπως για παράδειγμα σε αυτή τη συνηθισμένη φράση: No dejarse pisar el poncho (Μην αφεθείς να πατήσεις το πόντσο), που σημαίνει ότι δεν πρέπει να επιτρέψεις στον εαυτό σου να ντροπιαστεί ή να εξευτελιστεί.

3. Cura (ιερέας)

El cura del fin del mundo: da misa en la Antártida http://t.co/RIlXfkw583 pic.twitter.com/Rizt93JhEi

— Clarín.com (@clarincom) March 6, 2015

Ο ιερέας των τελευταίων ημερών: κάνει λειτουργία στην Ανταρκτική

Cura είναι η λαϊκή έκφραση για έναν ιερέα. Χρησιμοποιείται σε όλη σχεδόν την ισπανόφωνη Νότια Αμερική και η ρίζα της είναι η κέτσουα λέξη kuraq ή kurakas, που χρησιμοποιούνταν για τον επικεφαλής μιας κοινότητας στην Αυτοκρατορία των Ίνκα. Η φράση hijo de cura (hijo σημαίνει γιος), η οποία κάποτε θεωρούνταν βρισιά και αναφερόταν σε εξώγαμα παιδιά, χρησιμοποιείται σε κάποιες περιοχές ως σαρκαστικό σχόλιο για να τονιστεί ότι κάποιον τον αγνοούν.

4. Gaucho (Αργεντίνος καουμπόι)

Meat Feast Gaucho Style @gauchogroup #steak #Richmond pic.twitter.com/QNGNRNBLJ1

— Gaucho Richmond (@GauchoRichmond) March 11, 2015

Η λέξη gaucho, που αναφέρεται σε καουμπόι από την περιοχή Πάμπας στη βόρεια Αργεντινή, χρησιμοποιείται παγκοσμίως όταν γίνεται αναφορά σε Αργεντίνους γενικά. Η ρίζα της ίσως σχετίζεται με την κέτσουα λέξη wakcha, που σημαίνει ορφανό, και έτσι έχει προκύψει η περουβιανή λέξη huacho, που σημαίνει μόνος.

5. Morocho (άτομο με σκουρόχρωμη επιδερμίδα)

#ComoCuesta entender que nadie pregunte por este morocho. ¿Querés conocerlo? Visitanos: http://t.co/2IGnAa30xK pic.twitter.com/JhqxfVmHVL

— El paraíso felino (@elparaisofelino) March 10, 2015

Δύσκολο να καταλάβεις γιατί κανείς δεν ψάχνει αυτό το morocho. Θέλετε να το γνωρίσετε;

Η λέξη Morocho προέρχεται από την κέτσουα λέξη muruch'u, ποικιλία καλαμποκιού. Η πιο συνηθισμένη ερμηνεία στα ισπανικά είναι ένα μελαχρινό άτομο. Σε κάποιες χώρες, χρησιμοποιείται για άτομα με ανοιχτόχρωμη επιδερμίδα, αλλά μαύρα μαλλιά. Κατ’ επέκταση, αναφέρεται και σε ζώα με σκούρο τρίχωμα. Στο Εκουαδόρ, το morocho είναι ένα γευστικότατο παχύρρευστο ρόφημα.

6. Chacra (ράντσο)

Intendencia y Fac Veterinaria avanzando en proyecto de Hospital Veterinario en chacra d Brío Uruguay pic.twitter.com/KE0AXu9quy

— enzo squillace (@SquillaceEnzo) March 11, 2015

Η Κτηνιατρική σχολή και διοίκηση σημειώνουν πρόοδο στο πρόγραμμα Κτηνιατρικού Νοσοκομείου σε chacra στο Brío της Ουρουγουάης

Σε αρκετές χώρες της Νοτίου Αμερικής, η λέξη chacra χρησιμοποιείται αντί του “ράντσο”, εννοώντας μια κατοικία που περιβάλλεται από καλλιεργούμενα χωράφια σε αγροτική περιοχή,. Προέρχεται από την κέτσουα λέξη chajra ή chakra, που σημαίνει ένα μικρό κομμάτι αρόσιμης γης. Στην περουβιανή αργκό, chacra σημαίνει κάτι που γίνεται με άσχημο τρόπο.

7. Chullo (καπέλο με “αυτιά”)

#beGood #beyondBeanie When you buy a bB, you make this a better world for children in need. http://t.co/Q3uA7Ls38O pic.twitter.com/FAKqvP3qGb

— beyondBeanieUSRep (@beyondBeanieUS) March 11, 2015

Όταν αγοράζεις ένα bB, συμβάλλεις σε έναν καλύτερο κόσμο για τα παιδιά που έχουν την ανάγκη σου.

Ορισμένοι καλλιτέχνες αρέσκονται να φορούν το περουβιανό αυτό κομμάτι μόδας, το οποίο ονομάστηκε από τη γλώσσα κέτσουα, ως κάτι το εξωτικό. Ο όρος προέρχεται από το ch'ullu, που σημαίνει ένα καπέλο με καλύμματα για τα αυτιά, παραδοσιακά φτιαγμένο από μαλλί αλπακά.

8. Carpa (σκηνή)

Carpa informativa ahir a Vallmoll. Bon ambien i bona companyia. #Podem pic.twitter.com/ud19PWFSZL

— Cercle Podem Valls (@podemvalls) March 2, 2015

Σκηνή πληροφοριών στο Vallmoll. Καλή ατμόσφαιρα και καλή συντροφιά.

Στη Νότια Αμερική και την Ισπανία, συμπεριλαμβανομένης και της καταλανικής γλώσσας, που μιλιέται στην Καταλωνία (το παραπάνω tweet είναι στα καταλανικά), carpa είναι η σκηνή. Ακόμα και μια μεγάλη σκηνή τσίρκου λέγεται carpa. Η λέξη έχει ρίζες κέτσουα. Ορισμένες χώρες της Νοτίου Αμερικής έχουν μια πιο λαϊκή χρήση της λέξης αυτής: Estar carpa (είναι κάποιος σαν τέντα τσίρκου), μια φράση με πολύ “ενήλικη” ερμηνεία.

9. Pucho (αποτσίγαρο)

Así se estudia… #Pucho y #CocaCola #Actitud pic.twitter.com/k7ZC568Cj0

— Mariano Bruzzone (@marianobruzzone) March 1, 2015

Έτσι γίνεται η σωστή μελέτη…pucho και Κόκα-Κόλα

Η λέξη αυτή, που προέρχεται από την κέτσουα puchu, γενικά χρησιμοποιείται για τα αποτσίγαρα και τα μισοτελειωμένα πούρα, αν και σε κάποιες χώρες σημαίνει ένα ολόκληρο τσιγάρο. Σε άλλες χώρες, όταν χρησιμοποιείται ως κομμάτι της φράσης sobre el pucho, σημαίνει “αμέσως” ή “κατευθείαν”.

10. Guano

Bat guano carries the fungus Histoplasma capsulatum which can infect the brain making you psychotic. pic.twitter.com/6kgL2yHQG5

— Howard Farran DDS (@HowardFarran) March 13, 2015

Γκουανό από νυχτερίδα περιέχει το μύκητα Histoplasma capsulatum, που μολύνει τον εγκέφαλο, κάνοντάς σε ψυχωτικό.

Προέρχεται από την κέτσουα λέξη wanu και χρησιμοποιούνταν αρχικά ως ορισμός για τα περιττώματα από θαλασσοπούλια που χρησιμοποιούνταν ως λίπασμα. Κατ’ επέκταση, χρησιμοποιείται και για περιττώματα άλλων ζώων. Η χρήση του είναι πολύ μεγαλύτερη απ’ ό,τι μπορείτε να φανταστείτε.

Εμπρός, Κέτσουα!

ΥΓ: Κανένας γλωσσολόγος δεν βλάφτηκε για τη συγγραφή του παρόντος άρθρου.