Ο Paul Théa στο στούντιό του. Η φωτογραφία δημοσιεύεται κατόπιν αδείας.

Μέσα από τις ταινίες του, όπου πρωταγωνιστούν θύματα δουλεμπορίου και οι οικογένειές τους, ο Paul Théa εδώ και καιρό μας διηγείται ιστορίες φρίκης από τo στρατόπεδο συγκεντρώσεως Boiro της Γουινέα. Πρόσφατα ξεκίνησε ένα νέο εγχείρημα καταγράφοντας τη διαδρομή από το σημείο που αιχμαλωτίζονταν οι σκλάβοι, στις παράκτιες περιοχές της Γουινέα, μέχρι τον τελικό τους προορισμό στη Βόρεια Αμερική.

Global Voices (GV): Πρόσφατα σας έχουμε δει να δημοσιεύετε πολύ ενθουσιώδη μηνύματα στο Facebook σχετικά με την αποκατάσταση ενός παλαιού κτιρίου. Περί τίνος πρόκειται;

Paul Théa (PT): Il s’agit d’un bâtiment colonial du nom de PZ (Patterson /Zochonis), le nom de la compagnie qui l’a construit. Le bâtiment est sur un site de Dominya dans la préfecture de Boffa près du port négrier et du comptoir européen, c’est vous dire que c’est un symbole fort pour notre projet qui est d’en faire un musée de la route de l’esclave. Ma première demande fut refusée il y a plus de 20 ans et c’est à la troisième tentative que j’ai eu les autorisations du Ministère du Tourisme. Il était temps car le bâtiment est  très abîmé, je profite de l’occasion pour remercier toutes les bonnes volontés qui ont aidé dans l’obtention du site.

Paul Théa (PT): Πρόκειται για ένα αποικιακό κτίριο που ονομάζεται PZ (Patterson / Zochonis) από την εταιρεία που το έχτισε. Το κτίριο βρίσκεται σε μια τοποθεσία στην Dominya του νομού Bossa, δίπλα στο λιμάνι του δουλεμπορίου και στην ευρωπαϊκή αγορά. Αυτό το καθιστά ένα πολύ συμβολικό μέρος για το έργο μας, το οποίο αποσκοπεί στο να το μετατρέψει σε μουσείο για τους δρόμους της σκλαβιάς. Το πρώτο μου αίτημα απορρίφθηκε πριν από περισσότερα από 20 χρόνια και τώρα, μετά την τρίτη προσπάθεια, μου δόθηκε άδεια από το Υπουργείο Τουρισμού. Ήταν καιρός να το πράξουμε επειδή το κτίριο είναι πολύ χαλαρό. Θα ήθελα να εκμεταλλευτώ αυτή την ευκαιρία για να ευχαριστήσω όλους τους υποστηρικτές που με βοήθησαν να αποκτήσω πρόσβαση στο μέρος.

PT: En fait il y a plusieurs routes, nous travaillons en ce moment sur le sujet, je peux tout de même vous citer la route de Timbo, la capitale du Fouta théocratique jusqu’à Farinya chez les Nyara Belli (chez les Lightburn), du Fortin de Boké au port négrier de Dominya etc. Il y a le port de Dubréka et le port de Benty à Forécariah, j’attends les cartes des routes pour donner plus de détails.

PT: Στην πραγματικότητα, υπάρχουν πολλές διαδρομές. Εργαζόμαστε για να μάθουμε περισσότερα γι’ αυτές αυτή τη στιγμή. Αλλά μπορώ να αναφέρω τη διαδρομή Timbo, από την πρωτεύουσα του ιστορικού κρατιδίου Fouta Djallon έως το χωριό Farinya και το εμπορικό σημείο Nyara Belli / Lightburn, καθώς και από το φρούριο στο Boké στο λιμάνι δουλεμπορίου της Dominya. Υπάρχει το λιμάνι Dubréka και το λιμάνι Benty στο Νομό Forécariah. Περιμένω τους χάρτες των δρομολογίων προτού μπορέσω να δώσω περισσότερες λεπτομέρειες.

PT: Non pas du tout, il y a de nombreuses initiatives pour jeter plus de lumière sur ce douloureux passé. Par exemple, il y a eu un colloque international sur “La tradition orale et la traite négrière“, tenu à Conakry en mars 1997 ou encore une réunion des experts sur “Les archives européennes de la traite négrière”, qui a eu lieu à Copenhague en février de l'année suivante. Les comptes-rendus ont été publiés par l’UNESCO. Par contre, à ma connaissance, nous sommes les premiers à proposer un musée sur l’esclavage en Guinée et en plus d’y inclure l’histoire de ces esclaves transportés en Caroline du Sud par exemple. Ce que nous proposons aura aussi l'avantage de présenter aux visiteurs, non seulement des sites, mais aussi des documents vidéos. C’est la raison pour laquelle je fais en ce moment un documentaire sur le sujet en Guinée et je dois par la suite aller en Caroline du Sud pour rencontrer la communauté Gullah/Geechee, les descendants des esclaves venus essentiellement de la côte Ouest africaine, de l’Angola et de Madagascar.

PT: Όχι, καθόλου. Έχουν αναληφθεί πολλές πρωτοβουλίες για περισσότερο φως σε αυτό το οδυνηρό παρελθόν. Για παράδειγμα, το Μάρτιο του 1997 πραγματοποιήθηκε στο Κόνακρι διεθνές συνέδριο με θέμα “Προφορική παράδοση και Δουλεμπόριο“. Τον Φεβρουάριο του επόμενου έτους, μια ομάδα εμπειρογνωμόνων συναντήθηκε στην Κοπεγχάγη για να συζητήσει για τα “Ευρωπαϊκά αρχεία του δουλεμπορίου”. Οι εκθέσεις και για τις δύο συνεδριάσεις έχουν εκδοθεί από την UNESCO. Ωστόσο, εξ όσων γνωρίζω, είμαστε οι πρώτοι που προτείνουμε ένα μουσείο για τη δουλεία στη Γουινέα και να συμπεριλάβουμε την ιστορία των σκλάβων που μεταφέρθηκαν στη Νότια Καρολίνα. Αυτό που προτείνουμε έχει το πλεονέκτημα της παρουσίασης στους επισκέπτες βίντεο ντοκιμαντέρ, καθώς και την εμπειρία τους από τις ίδιες τις τοποθεσίες. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο φτιάχνω ένα ντοκιμαντέρ γι’ αυτό το θέμα στη Γουινέα και γιατί θα πάω αργότερα στη Νότια Καρολίνα για να συναντήσω την κοινότητα Gullah/Geechee, απογόνους των σκλάβων που ήρθαν από την ακτή της Δυτικής Αφρικής, την Αγκόλα και τη Μαδαγασκάρη.

PT: Je formais les premiers guides touristiques en Guinée, en mai et juin 2017, et dans la pratique sur le terrain, nous sommes allés au port négrier de Dubréka, ensuite à Dominya. Ce sont les témoignages des habitants sur l’envoi des esclaves du port négrier de Dominya en Caroline du Sud qui fit le déclic. Internet et quelques interlocuteurs me firent comprendre l’ampleur du commerce triangulaire dans le Rio Pongo, loin devant Gorée au Sénégal. Parmi les négriers blancs installés dans cette région, il y avait des Américains tel que Louis Lightburn, le mari de Nyara Belli, une marchande d’esclaves, très connue à l'époque, issue d’une grande famille locale qui avait des champs de riz  en Caroline du Sud ; les esclaves étaient prisés des riziculteurs.  Lightburn ravitaillait sa famille en esclaves. Toujours dans le Rio Pongo, des esclaves se libérèrent et fondèrent des villages. Pour un réalisateur, impossible de rater un tel sujet!

PT: Σχεδίασα τους πρώτους τουριστικούς οδηγούς στη Γουινέα τον Μάιο και τον Ιούνιο του 2017. Πήγαμε στο λιμάνι δουλεμπορίου του Dubréka και στη συνέχεια στην Dominya ως μέρος της επιτόπιας εργασίας μας. Η ιδέα προήλθε από τις εξιστορήσεις των κατοίκων σχετικά με το πώς στέλνονταν σκλάβοι από το δουλεμπορικό λιμάνι της Dominya στη Νότια Καρολίνα. Το διαδίκτυο και αρκετές συνομιλίες που είχα κάνει με οδήγησαν στο να καταλάβω την κλίμακα του τριγωνικού εμπορίου στο Rio Pongo. Ήταν πολύ μεγαλύτερο από αυτό της Νήσου Γκορέ στη Σενεγάλη. Μεταξύ των λευκών δουλεμπόρων που μετακόμισαν στην περιοχή ήταν πολλοί Αμερικανοί, όπως ο Louis Lightburn. Ήταν ο σύζυγος της Nyara Belli, γνωστής δουλεμπόρου της εποχής από μεγάλη τοπική οικογένεια που είχε ορυζώνες στη Νότια Καρολίνα. Οι σκλάβοι είχαν σταλεί ως τρόπαιο στους καλλιεργητές ρυζιού. Ο Lightburn τροφοδοτούσε την οικογένειά του με δούλους. Ωστόσο, στο Ρίο Πόνγκο, οι δούλοι απελευθερώθηκαν και ίδρυσαν χωριά. Είναι αδύνατο για έναν σκηνοθέτη να χάσει μια τέτοια ιστορία!

PT: Comme je le disais tantôt, les esclaves transportés en Caroline du Sud et installés le long de la côte Est venaient de différentes ethnies ; ils créèrent une langue (créole) pour se comprendre et ils gardèrent les cultures africaines qu’ils défendent jalousement, encore aujourd'hui. Gullah est une déformation de Gola, une ethnie de la Sierra Léone et Geechee, une déformation de Kissi, une autre ethnie de la Sierra et de la Guinée. Ils disent la Nation Gullah Geechee et ils ont une cheftaine qui parcourt le monde entier pour la promotion de leur culture, de la langue qui se perd et pour la défense de leurs droits car ils perdent aussi les terres de leurs ancêtres.

Όπως έλεγα νωρίτερα, οι σκλάβοι που μεταφέρθηκαν στη Νότια Καρολίνα και σε όλη την ανατολική ακτή προήλθαν από πολλές διαφορετικές καταβολές. Δημιούργησαν την κρεολική γλώσσα για να κατανοήσουν ο ένας τον άλλον και να διατηρήσουν τους αφρικανικούς πολιτισμούς τους, τους οποίους υπερασπίζονται με ζήλο μέχρι σήμερα. Gullah είναι μια παραφθορά της Gola, μιας πολιτιστικής ομάδας από τη Σιέρα Λεόνε, και Geechee είναι μια παραφθορά του Kissi, μιας άλλης ομάδας από τη Σιέρα Λεόνε και τη Γουινέα. Αποκαλούνται το έθνος Gullah / Geechee και έχουν έναν αρχηγό που πηγαίνει σε όλο τον κόσμο για να προωθήσει τον πολιτισμό τους, τη γλώσσα τους που πεθαίνει και να υπερασπιστεί τα δικαιώματά τους, επειδή χάνουν και τις πατρογονικές τους γαίες.

PT: Nous venons de boucler la rédaction du projet que nous allons envoyer aux différentes institutions et même aux musées de l’esclavage pour une collaboration ou un financement.

PT: Μόλις ολοκληρώσαμε τη συγγραφή του εγχειρήματος και πρόκειται να το στείλουμε σε διαφορετικά ιδρύματα και ακόμη και σε μουσεία δουλείας για να δούμε αν είναι πρόθυμοι να συνεργαστούν ή να υποστηρίξουν οικονομικά το έργο.

PT: Pour l’instant tout vient de ma poche et comme je ne suis pas riche, je fais appel aux bonnes volontés pour au moins sponsoriser le documentaire. Naturellement les noms des sponsors seront dûment mentionnés dans les crédits lors de la finition de la vidéo ; c’est un travail qui prend du temps et de l’argent, mais comme il sera important pour les générations qui viendront, je m’y adonne.

PT: Τα πάντα πληρώνονται από την τσέπη μου προς το παρόν. Καθώς δεν είμαι πλούσιος, απευθύνω έκκληση στους υποστηρικτές να υποστηρίξουν τουλάχιστον το ντοκιμαντέρ. Φυσικά, τα ονόματα των χορηγών εμφανίζονται κανονικά στους τίτλους τέλους του βίντεο. Είναι έργο που απαιτεί χρόνο και χρήμα, αλλά καθώς είναι σημαντικό για τις επόμενες γενιές, αφιερώνω τον εαυτό μου σε αυτό.

PT: Le Ministère du Tourisme comprend bien l’importance de la route de l’esclave comme produit touristique pour lancer le tourisme en Guinée, pour preuve, les cadres de ce département se sont mobilisés pour me faciliter l’obtention du site. Je présenterai le projet en Guinée en Octobre après mon passage en Caroline du Sud et à ce moment-là je parlerai du degré de collaboration avec les institutions.

PT: Το Υπουργείο Τουρισμού κατανοεί τη σημασία του δρόμου της σκλαβιάς ως προϊόντος που μπορεί να προσελκύσει τουρίστες στη Γουινέα. Ο τρόπος με τον οποίο οι ηγέτες του τμήματος ενήργησαν για να με βοηθήσουν να αποκτήσω το μέρος το αποδεικνύει αυτό. Θα παρουσιάσω το έργο στη Γουινέα τον Οκτώβριο μετά το ταξίδι μου στη Νότια Καρολίνα και αυτή τη στιγμή θα μιλήσω για το επίπεδο συνεργασίας με τα ιδρύματα.