Στις 17 Μαΐου 2018, οι πολίτες του Μπουρούντι θα πάνε στις κάλπες για να ψηφίσουν επί των προτεινόμενων συνταγματικών τροποποιήσεων. Οι ψηφοφόροι θα κληθούν να ψηφίσουν «Ναι» ή «Όχι» για αλλαγές, που περιλαμβάνουν την παράταση της προεδρικής θητείας σε επτά χρόνια και την επανεκκίνηση των συνολικών φορών επανεκλογής, κάτι που θα βοηθούσε τον σημερινό Πρόεδρο Πιέρ Νκουρουνζίζα να παραμείνει στην εξουσία μέχρι το 2034.

Το τωρινό σύνταγμα του Μπουρούντι εφαρμόστηκε από το 2005 και θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό μαζί με τη Συμφωνία της Αρούσα ότι τερμάτισε τον εμφύλιο πόλεμο της χώρας, ανεβάζοντας τον πρόεδρο Νκουρουνζίζα στην εξουσία το 2005. Η ένταση σχετικά με εμφανή μεροληψία και εξαναγκασμό κατά την εκστρατεία για το δημοψήφισμα αντικατοπτρίζει συνεχιζόμενες πολιτικές διαμάχες στο έθνος της Ανατολικής Αφρικής.

Μεροληψία στην εκστρατεία για το δημοψήφισμα στο Μπουρούντι

Οι εκστρατείες «Ναι» και «Όχι» έχουν πάρει φωτιά στην επίσημη δεκατετραήμερη εκστρατεία, που λήγει στις 14 Μαΐου 2018. Ωστόσο, η εκστρατεία πριν ή μετά από αυτή την επίσημη περίοδο ή από μη εγγεγραμμένες ομάδες απαγορεύτηκε αυστηρά.

Εντούτοις, οι αντίπαλοι της συνταγματικής τροπολογίας καταγγέλλουν ότι εδώ και μήνες οι κυβερνητικοί αξιωματούχοι υποστήριζαν την εκστρατεία «Ναι», υπό την ηγεσία του κυβερνώντος κόμματος, και σε αυτούς προστέθηκαν κι άλλοι, όπως το επίσημα αναγνωρισμένο παρακλάδι UPRONA (Ένωση για την Εθνική Πρόοδο).

Ο αντιπρόεδρος Joseph Butore δήλωσε ότι ήταν η “βούληση του λαού” και ο πρόεδρος Νκουρουνζίζα υποσχέθηκε ότι είναι “το θέλημα του Θεού” να απελευθερώσει το Μπουρούντι από αλλοδαπούς αποικιοκράτες για ένα καλύτερο μέλλον. Ενθάρρυνε τους οπαδούς να ψηφίσουν ελεύθερα, παρόλο που οι αξιωματούχοι προειδοποίησαν επίσης για τυχόν σαμποτάζ στην ψηφοφορία και συμβούλευσαν τον κόσμο να αναφέρει υπόπτους στην αστυνομία.

Ο Agathon Rwasa, επικεφαλής του συνασπισμού Amizero y'Abarundi, υποστηρίζει την εκστρατεία «Όχι», επιμένοντας ότι το δημοψήφισμα δεν αντιπροσωπεύει τον λαό και θα μπορούσε ενδεχομένως να εγκαθιδρύσει ένα αυταρχικό καθεστώς. Η μη αναγνωρισμένη UPRONA συμμετείχε σε αυτήν την εκστρατεία, όπως και το Μέτωπο για τη Δημοκρατία στο Μπουρούντι (FRODEBU), το οποίο τάσσεται κατά του δημοψηφίσματος για την προστασία του Συμφώνου Αρούσα, διαμεσολαβημένου διαλόγου και την αποφυγή ενός μονοκομματικού κράτους.

Η ανακοίνωση του Νκουρουνζίζα ότι θα θητεύσει ως «Ανώτατος Ηγέτης» του κυβερνώντος κόμματος προκάλεσε ανησυχίες για αυταρχισμό μεταξύ των επικριτών του.

Η αντιπολίτευση εκφράζει επίσης το παράπονο ότι το οριστικό κείμενο του δημοψηφίσματος δεν κυκλοφόρησε δημοσίως, εμποδίζοντας τον έλεγχο των λεπτομερειών ή των διαβουλεύσεων καθ’ όλη την εξέλιξη των προτεινόμενων αλλαγών. Άλλοι ισχυρίστηκαν ότι τα συλλαλητήρια της αντιπολίτευσης έδειξαν ελεύθερη έκφραση:

6ème journée de la campagne pour le #Referendum2018: Agathon Rwasa, leader de la coalition Amizero y’Abarundi était en @CibitokeProv au nord-ouest du #Burundi pour la promotion du “Non” contre la révision de la Constitution. Des milliers de sympathisants sont venus l'accueillir pic.twitter.com/0J8ydFWVTr

— Ikiriho (@Ikiriho) May 6, 2018

6η ημέρα της εκστρατείας για το δημοψήφισμα 2018: Ο Agathon Rwasa, ηγέτης του συνασπισμού Amizero y'Abarundi, βρισκόταν στην επαρχία Cibitoke στο Βορειοδυτικό Μπουρούντι για να προωθήσει το “όχι” κατά των αλλαγών στο σύνταγμα. Χιλιάδες υποστηρικτές ήρθαν να τον χαιρετήσουν

Ωστόσο, οι αντίπαλοι της τροπολογίας είναι διαιρεμένοι. Εκείνοι που παραμένουν στο Μπουρούντι υποστηρίζουν σε μεγάλο βαθμό «Όχι» αν και κάποιοι υποστηρίζουν το «Ναι». Εν τω μεταξύ, εξόριστα μέλη της αντιπολίτευσης πλησίον στο Εθνικό Συμβούλιο για τον Σεβασμό της Συμφωνίας της Αρούσα και την Ειρήνη και Συμφιλίωση του Μπουρούντι (CNARED) υποστηρίζουν την εφαρμογή μποϊκοτάζ. Ορισμένοι υποστηρικτές στην εξορία εκφράζουν απογοήτευση με αυτές τις διαιρέσεις.

Ένας Μπουρουντιανός στη Ρουάντα δήλωσε στο Yaga, ένα blog με βάση το Μπουρούντι:

Visiblement elle chancelle face à un pouvoir qui se consolide de jour en jour. Elle peine à parler d’une même voix»

Η αντιπολίτευση προφανώς τρεκλίζει αντιμετωπίζοντας μια δύναμη που ενισχύεται κάθε μέρα. Αγωνίζεται να μιλήσει με μία φωνή

Εξαναγκασμός και καταστολή προ εκστρατείας

Τον Απρίλιο του 2018, το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων περιέγραψε την «ανομία» στη χώρα. Η Διεθνής Ομάδα Κρίσης επέκρινε μια «εκστρατεία εκφοβισμού», που οδήγησε στο δημοψήφισμα, συμπεριλαμβανομένων συλλήψεων και ακόμη και θανάτων εκείνων που κατηγορούνται ότι αντιτίθενται στο δημοψήφισμα. Οι αξιωματούχοι το απορρίπτουν ως αναληθές για την καταστροφή της εικόνας του Μπουρούντι.

Η Διεθνής Ομοσπονδία για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα επέκρινε επίσης την κάλυψη των μέσων ενημέρωσης ως προκατειλημμένη υπέρ του στρατοπέδου «Ναι».

Οδεύοντας προς το δημοψήφισμα, οι πολίτες αναφέρουν σημαντική πίεση να εγγραφούν για να ψηφίσουν, να αποφύγουν να ψηφίσουν “όχι” ή να μποϋκοτάρουν το δημοψήφισμα συνολικά. Αντιγνωμία περιβάλλει επίσης τις αναφορές βεβιασμένων “συνεισφορών” πολιτών στη χρηματοδότηση των εκλογών.

Το SOS Médias Burundi, μια δημοσιογραφική συλλογικότητα, χρησιμοποίησε τη σελίδα του Facebook για να αναφέρει πολλές συλλήψεις και εκφοβιστικές πράξεις, όπως βίντεο από μέλος του Εθνικού Συμβουλίου για την Προάσπιση της Δημοκρατίας – Δυνάμεις για την Προάσπιση της Δημοκρατίας (CNDD-FDD) που απειλεί να «σπάσει τα δόντια» των υποστηρικτών του «όχι».

Οι αυστηροί περιορισμοί στα μέσα ενημέρωσης συνεχίστηκαν σε όλη αυτή την εκστρατεία. Το Εθνικό Συμβούλιο Επικοινωνιών (CNC) ανέστειλε πρόσφατα τη λειτουργία του BBC, κατηγορούμενο ότι απειλεί την «εθνική συνοχή», και τη Φωνή της Αμερικής (VOA) για έξι μήνες.

Οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα επέκριναν την καταστολή ως άλλη μια επίθεση στην ελευθερία του Τύπου, ιδίως για να περιορίσουν τη συζήτηση για το δημοψήφισμα, καθώς και οι δύο οργανισμοί έχουν ραδιοφωνικές εκπομπές στη γλώσσα κιρούντι, καθιστώντας τους ευρέως προσβάσιμους.

Η CNC προειδοποίησε επίσης το Radio France International (RFI) και τους τοπικούς ραδιοφωνικούς σταθμούς Isanganiro και CCIB FM +, ενώ τον Απρίλιο ανέστειλε το τμήμα σχολίων της εφημερίδας Iwacu για τρεις μήνες.

Ένδειξη ανεξαρτησίας ή επιστροφή σε ένα μονοκομματικό κράτος;

Οι εντάσεις έχουν φτάσει σε υψηλά επίπεδα από το 2015, όταν η τρίτη θητεία του προέδρου Νκουρουνζίζα, που γενικά θεωρείται παράνομη από το σύνταγμα του 2005 και το Σύμφωνο Αρούσα, πυροδότησε διαδηλώσεις, ένα αποτυχημένο πραξικόπημα και εξέγερση.

Ως αποτέλεσμα, πολλά μέλη της αντιπολίτευσης, κυβερνώντες διαφωνούντες από τα κόμματα CNDD-FDD και δημοσιογράφοι κατέφυγαν στο εξωτερικό, ενώ άλλοι εκδιώχθηκαν εσωτερικά. Ενώ χιλιάδες επέστρεψαν από το 2017 και μετά, τα Ηνωμένα Έθνη (ΟΗΕ) εξακολουθούν να καταγράφουν 396.000 πρόσφυγες από το 2015 σε υπο-χρηματοδούμενους προσφυγικούς καταυλισμούς. Οι υπουργοί ισχυρίζονται ότι τα στοιχεία αυτά είναι πλαστά.

Από το 2015, τοπικοί και διεθνείς παρατηρητές δικαιωμάτων έχουν επικρίνει την καταστολή, την ατιμωρησία και τους περιορισμούς των μέσων μαζικής ενημέρωσης και ακτιβιστών από τις υπηρεσίες ασφαλείας και την πτέρυγα νεολαίας του CNDD-FDD “Imbonerakure“. Αρκετά ραδιόφωνα έκλεισαν και δημοσιογράφοι παρενοχλήθηκαν, ακόμη και εξαφανίστηκαν. Πρόσφατα, ο ακτιβιστής δικαιωμάτων Germain Rukiki έλαβε μια μεγάλη ποινή φυλάκισης για “απειλή της κρατικής ασφάλειας”.

Σύμφωνα με μια έκθεση της εξεταστικής επιτροπής του 2017, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας ενδέχεται να έχουν συμβεί και δεν έχουν σημειωθεί βελτιώσεις μέχρι τον Μάρτιο. Η κυβέρνηση απέρριψε αυτούς τους ισχυρισμούς. Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ξεκίνησε μια συνεχιζόμενη έρευνα, η οποία συνεχίζεται παρά την αποχώρηση της κυβέρνησης του Μπουρούντι από το δικαστήριο.

Η πολιτική ανασφάλεια έχει πλήξει την οικονομία, φέρνοντας προϋπολογισμούς λιτότητας, έλλειψη ενέργειας και πληθωρισμό. Μια έκθεση του ΟΗΕ τον Φεβρουάριο υπολόγισε ότι όσοι χρειάζονται ανθρωπιστική βοήθεια το 2018 αυξήθηκαν σε 3,6 εκατομμύρια.

Διπλωματία σε αδιέξοδο

Οι διεθνείς αντιδράσεις είναι χαλαρές και διασπασμένες, ενώ ο μεσολαβητικός διάλογος είναι αναποτελεσματικός. Οι κυρώσεις έχουν ενισχύσει το οικονομικό άγχος και η κρίση έχει δημιουργήσει ένταση στις σχέσεις με τη γειτονική Ρουάντα ειδικότερα.

Η Γαλλία, οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Ευρωπαϊκή Ένωση εξέφρασαν ανησυχία για την ανασφάλεια και την καταστολή σχετικά με το δημοψήφισμα. Ωστόσο, ο Πρέσβης του ΟΗΕ του Μπουρούντι, Albert Shingiro, δήλωσε ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να σεβαστούν την εθνική κυριαρχία. Η ισχυρή Καθολική Εκκλησία δήλωσε ότι δεν είναι η στιγμή να τροποποιηθεί το Σύνταγμα, δεδομένης της συνεχιζόμενης ανασφάλειας και πολλών προσφύγων που δεν μπορούν να ψηφίσουν.

Οι κυβερνητικοί υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι το δημοψήφισμα αποδεικνύει την ανεξαρτησία από τη δυτική παρέμβαση. Οι αξιωματούχοι ελαχιστοποίησαν τις μεταρρυθμίσεις, λέγοντας ότι επηρεάζουν μόνο μέρος του συντάγματος. Οι αντίπαλοι αναμένουν να κερδίσει το “ναι”, αλλά φοβούνται ότι θα εδραιώσει νόμιμα έναν “αιώνιο πρόεδρο” και την επιστροφή ενός μονοκομματικού κράτους.

Ούτως ή άλλως, το δημοψήφισμα φαίνεται να έχει οικοδομήσει περαιτέρω διασπάσεις, ενώ εξακολουθούν να υφίστανται επιτακτικές πολιτικές και οικονομικές προκλήσεις.