Alexey Sidorenko, σκηνοθέτης, Teplitsa. Φωτογραφία από συγγραφέα, χρησιμοποιείται με άδεια

Το Global Voices ξεκινά μια σειρά δημοσιεύσεων σχετικά με τα επιδραστικά πολιτικά εγχειρήματα, που αναπτύχθηκαν στη Ρωσία πριν από τον πόλεμο. Η Teplitsa, ένα μέσο ενημέρωσης και ΜΚΟ που υποστηρίζει τη ρωσική κοινωνία των πολιτών στο εξωτερικό και στο εσωτερικό, δημοσίευσε ένα βιβλίο για τα πιο επιδραστικά. Σε αυτό το εισαγωγικό άρθρο, μιλάμε με τον ιδρυτή και διευθυντή της Teplitsa, τον γνωστό ακτιβιστή Alexey Sidorenko. 

Global Voices (GV): Πείτε μας για το εγχείρημά σας, τι κάνει τώρα η Teplitsa;

Alexey Sidorenko (AS):  Το μεγαλύτερο μέρος της ομάδας μας, δυστυχώς, αναγκάστηκε να φύγει από τη Ρωσία λόγω των προφανών κινδύνων. Έχουμε αλλάξει το πρόγραμμά μας. Αμέσως μετά την έναρξη της ευρείας κλίμακας εισβολής συνειδητοποίησα ότι, όχι μόνο από πολιτική, ηθική ή ηθική άποψη, ο πόλεμος είναι το μεγαλύτερο κακό, που έχουμε να αντιμετωπίσουμε.  

Από τη σκοπιά του μη κυβερνητικού τομέα, ο πόλεμος είναι ο μεγαλύτερος παράγοντας, που καταστρέφει κάθε κοινωνικό αντίκτυπο, που θα μπορούσε να επιτευχθεί από οποιονδήποτε μη κερδοσκοπικό οργανισμό – είτε πρόκειται για ανθρώπινα δικαιώματα, οικολογία, προστασία ζώων, ορφανά παιδιά ή ενδοοικογενειακή βία. Με άλλα λόγια, ο πόλεμος έχει τόσο σοβαρή καταναλωτική επίδραση που, θεωρητικά, δεν έχει νόημα να υποστηρίξουμε οποιεσδήποτε πρωτοβουλίες γενικά. Είπα “θεωρητικά”, επειδή, παρά τη σοβαρή στροφή προς την αντιπολεμική δραστηριότητα, εξακολουθούσαμε να διατηρήσουμε ορισμένα τμήματα των δραστηριοτήτων μας, που στοχεύουν στην κοινωνία των πολιτών. 

Ένας αντιπολεμικός άξονας ήταν σημαντικός. Θεωρήσαμε ότι, επειδή οι πόροι μας είναι σχετικά περιορισμένοι, πρέπει να κάνουμε το μέγιστο δυνατό, ιδιαίτερα ενεργά πράγματα, προκειμένου να βοηθήσουμε το αντιπολεμικό κίνημα, αφενός, και να βοηθήσουμε να σωθεί η κοινωνία των πολιτών, που πραγματικά δεν είχε μείνει ουδέτερη, η οποία είχε επίσης εκφράσει θέση για το θέμα αυτό. 

Φυσικά, στο εσωτερικό της Ρωσίας εξακολουθούν να υπάρχουν οργανώσεις, που συνεχίζουν να κάνουν πολύ σημαντικό έργο, αν και δεν έχουν δηλωθεί ανοιχτά ως αντιπολεμικές. Δεν ξέρουμε τι συμβαίνει με αυτές και σε ποιους κινδύνους είναι εκτεθειμένες. Γνωρίζουμε ότι υπήρχε μια είδηση με ένα ψήφισμα 300 οργανώσεων πολιτών και πολλές εξ αυτών δεν είχαν λάβει προεδρικές επιχορηγήσεις μετά και τις προσέγγισαν οι μυστικές υπηρεσίες. Μερικοί από τους διευθυντές αυτών των οργανισμών έπρεπε να εγκαταλείψουν τη χώρα στη συνέχεια. 

Αποφασίσαμε να μην βάλουμε “ταμπέλες” κατηγορίας σε όσα άτομα έμειναν σιωπηλά για τον πόλεμο. Και όμως, στον προγραμματισμό μας, δεδομένων των περιορισμένων πόρων μας, απλώς αποφασίσαμε να μην παρέχουμε επιπλέον υπηρεσίες στους οργανισμούς χωρίς αξίες, που αντιστοιχούν στις δικές μας. Και η δημοκρατία, η ενσυναίσθηση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και η καταγγελία του πολέμου είναι μεταξύ αυτών. 

Προηγουμένως βασίζαμε την ενεργό βοήθειά μας στο κατά πόσον οι οργανισμοί εξυπηρετούν έναν από τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης [του ΟΗΕ] (ΣΒΑ). Από τον Φεβρουάριο του 2022, δεν αρκεί μόνο η εξυπηρέτηση των ΣΒΑ και βοηθάμε μόνο εκείνους τους οργανισμούς, που αποδέχονται τις αξίες μας. Φυσικά, όλοι μπορούν ακόμα να διαβάσουν τον ιστότοπό μας ή τα προϊόντα ανοιχτού κώδικά μας, αλλά η συμμετοχή στις εκδηλώσεις ή η λήψη διαβουλεύσεων απαιτεί την αποδοχή των αξιών μας.

Μετά την έναρξη της πλήρους κλίμακας εισβολής, τα αιτήματα της κοινωνίας των πολιτών έχουν αλλάξει σε μεγάλο βαθμό. Όλοι δηλαδή ασχολήθηκαν με την ψηφιακή και πολύπλοκη ασφάλεια, καθώς και με ορισμένα θέματα, που σχετίζονται με την καθημερινή ζωή, όπως η μετεγκατάσταση. Προσπαθήσαμε να ικανοποιήσουμε αυτά τα αιτήματα επενδύοντας περισσότερο χρόνο σε διαβουλεύσεις, άρθρα και βίντεο ψηφιακής ασφάλειας. 

Ένα άλλο σημαντικό στοιχείο της δραστηριότητάς μας ήταν τα συνέδρια «Διαδίκτυο Χωρίς Σύνορα», που ξεκίνησε μια καναδική μη κερδοσκοπική ονόματι eQualitie. Ήμασταν ο διοργανωτής εταίρος για τα τελευταία 5 συνέδρια και ταξιδέψαμε στη μισή Ευρώπη με το πρόγραμμα, που εκπαιδεύει για την κυβερνολογοκρισία, το splinternet, τα VPN , κλπ. Γιατί το πρώτο πράγμα που έκανε η ρωσική αυταρχική κυβέρνηση μετά την έναρξη της ολικής εισβολής, ήταν να λογοκρίνει όλα τα ανεξάρτητα ΜΜΕ. Η ίδια η Teplitsa αποκλείστηκε τον Οκτώβριο του 2022. Πιστεύουμε ότι, πολύ σύντομα, η Ρωσία θα αρχίσει να μπλοκάρει το YouTube και ενδέχεται να εισαγάγει τις λεγόμενες «λευκές λίστες». 

GV: Θέλαμε να πούμε στο κοινό μας για τα εγχειρήματα, που είχατε στηρίξει πριν τον πόλεμο, τα οποία αντικατοπτρίζονται στο βιβλίο. Συνεχίζουν να εργάζονται και ποια είναι τα πιο επιτυχημένα από αυτά τα πολιτικά εγχειρήματα στη Ρωσία; 

AS: Νομίζω ότι πιθανώς από αυτούς τους συμμετέχοντες που θυμάμαι, υπάρχουν τέσσερα παραδείγματα πολύ αποτελεσματικών ομάδων, που συνεχίζουν να ζουν και να εργάζονται παρά όλους τους κινδύνους και τα εμπόδια της εργασίας στην αυταρχική χώρα. Το πρώτο που σκέφτομαι είναι το OVD-Info: γνωρίζουμε ότι κάνουν πολλά, έχουν ένα μεγάλο δίκτυο ακτιβιστών και δικηγόρων. Η δραστηριότητά τους, φυσικά, έχει αλλάξει, αλλά παρόλα αυτά γνωρίζουμε και νιώθουμε ότι είναι παρόντες στο χώρο και στηρίζουν τους ακτιβιστές και τους τακτικούς ανθρώπους του χώρου.   

Το δεύτερο παράδειγμα αφορά τον Grigoriy Sverdlin, έναν επιτυχημένο μη κερδοσκοπικό διευθυντή, ο οποίος για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν εκτελεστικός διευθυντής στη Nochlezhka, έναν οργανισμό της Αγίας Πετρούπολης που βοηθά τους άστεγους. Έφυγε από τη Ρωσία αμέσως μετά την έναρξη του πολέμου και ίδρυσε την «Idite Lesom» [Μέσα από το δάσος], μια οργάνωση που βοηθά άτομα να φύγουν από τη χώρα, να ξεφύγουν από την κινητοποίηση και επομένως από το να πολεμήσουν εναντίον των Ουκρανών. Η οργάνωσή του βοήθησε εκατοντάδες (αν όχι χιλιάδες) ανθρώπους, που αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη Ρωσία. Όπως και στην Nochlezhka, ο Sverdlin είναι πολύ ικανός και χρησιμοποιεί στοιχεία αυτοματισμού στις δραστηριότητές του, καθώς και πολύ αποτελεσματικό, δημιουργικό μάρκετινγκ.  

Ως τρίτο παράδειγμα αναφέραμε την Ομάδα του Ναβάλνι. Όπως γνωρίζετε, η Ομάδα του Ναβάλνι εξακολουθεί να κάνει ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, ενώ ο ίδιος ο Ναβάλνι βρίσκεται στη φυλακή. Τον τελευταίο καιρό έχουν φτιάξει μια διαδικτυακή πλατφόρμα, μέσω της οποίας μπορεί κανείς να οργανώσει κάποιες δράσεις, να κάνει ακτιβισμό. Ο ίδιος ο Ναβάλνι ξεκίνησε μερικά από τα πρώτα εγχειρήματα πολιτικής τεχνολογίας (όπως Rospil, Rosyama, κ.λπ.). Παρά το γεγονός ότι η ρωσική κυβέρνηση τους ανακοίνωσε «ανεπιθύμητους» και «εξτρεμιστές», δημιουργώντας έτσι πολύ επικίνδυνη συνεργασία, εξακολουθούν να έχουν τεράστια υποστήριξη εντός και εκτός της χώρας. 

Τέλος, θα ήθελα να αναφέρω το έργο Declarator της Διεθνούς Διαφάνειας Ρωσίας, ένα σύνολο φορολογικών δηλώσεων που υποβάλλονται από κυβερνητικούς αξιωματούχους και PEP (πολιτικά εκτεθειμένα πρόσωπα). Μου αρέσει πολύ αυτό το εγχείρημα, γιατί σε αυτές τις συνθήκες [μη] διαφάνειας των τελευταίων προ της εισβολής χρόνων, κατάφερε να συγκεντρώσει δεδομένα, που απεικονίζουν συστηματικά μια φρικτή κατάσταση με εισοδηματικές ανισότητες, που συνδέονται με τη διαφθορά και τον νεποτισμό. Σχεδόν όλοι από τη Διαφάνεια Ρωσία έπρεπε να εγκαταλείψουν τη χώρα. Παρά την εξορία, η οργάνωση κατάφερε να μεταφέρει τα δεδομένα της, να σώσει την πλατφόρμα, να σώσει την κοινότητα των ανθρώπων, που εργάστηκαν για την ανάλυση και τον εμπλουτισμό αυτών των δεδομένων.  

GV: Πιστεύετε ότι υπάρχει ακόμα κάποιο είδος κοινωνίας πολιτών στη Ρωσία εντός της χώρας, και, αν ναι, πώς λειτουργούν;

AS: Υπάρχει φυσικά η κοινωνία των πολιτών στη Ρωσία, και περνάει στην παρανομία όλο και περισσότερο. Κάποια άτομα φεύγουν, κάποια πάνε φυλακή. Η ρωσική κυβέρνηση χτυπά τη ρωσική κοινωνία των πολιτών με την ίδια κανονικότητα, που χτυπά την Ουκρανία με πυραύλους. Αλλά, καθώς η Ουκρανία θυμώνει και γίνεται πιο ανθεκτική με κάθε βαλλιστικό πύραυλο που χτυπά το έδαφος της, πιστεύω ότι το ίδιο κάνει και η ρωσική κοινωνία των πολιτών, αλλά είναι πολύ πιο δύσκολο να το δεις αυτή τη στιγμή. Οι υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων επί τόπου λειτουργούν σιωπηλά χρησιμοποιώντας ανωνυμία, επομένως είναι δύσκολο να πούμε τι πραγματικά συμβαίνει. Όσα άτομα τράπηκαν σε φυγή, τουλάχιστον έτσι φαίνεται, προσαρμόζονται και προσπαθούν να θεσμοθετηθούν, να ξεκινήσουν νέο έργο. Όλες αυτές οι δραστηριότητες απαιτούν χρόνο και, δυστυχώς, φαίνονται (ειδικά για τους παρατηρητές από την Ουκρανία) ανεπαρκείς. Αλλά γνωρίζοντας την κατάσταση στο εσωτερικό, φαίνεται ότι συμβαίνουν πολλά. 

GV: Τι μπορούν να κάνουν οι ακτιβιστές από τη Ρωσία, που μετανάστευσαν για να αλλάξουν την κατάσταση στον πόλεμο ή στη Ρωσία;

AS: Νομίζω ότι υπάρχουν πολλοί καλοί τρόποι για να φέρεις την αλλαγή. Πρώτα απ’ όλα, βλέπουμε ότι πολλοί άνθρωποι γίνονται εθελοντές σε διάφορα ακτιβιστικά προγράμματα, που βοηθούν την Ουκρανία. Για παράδειγμα, κάποια άτομα βοηθούν Ουκρανούς/ές να φύγουν από τη Ρωσία, να επιστρέψουν σπίτι τους ή σε έναν ασφαλή χώρο. Μερικοί πόροι συγκεντρώθηκαν κατά τους χειμερινούς μήνες για να αγορασθούν προσωπικές θερμάστρες. Άτομα που γνωρίζω προσφέρονται εθελοντικά στην πολωνική πόλη Πρζέμισλ και βοηθούν Ουκρανούς/ές πρόσφυγες να προχωρήσουν περαιτέρω στην Ευρώπη. Οι Ρώσοι δημοσιογράφοι ερευνητές δημοσιεύουν ολοένα και περισσότερα δεδομένα, που βοηθούν στη δίωξη όλων όσων εμπλέκονται άμεσα στα εγκλήματα κατά της Ουκρανίας και στην υποστήριξη του καθεστώτος. 

Σε όλο τον κόσμο, ενεργοί Ρώσοι και Ρωσίδες συμμετείχαν στις φιλοουκρανικές διαδηλώσεις. Ορισμένα άτομα συμμετέχουν στην εξεύρεση στοιχείων, που απαιτούνται για την επιβολή κυρώσεων κατά του καθεστώτος. Άτομα που μένουν στη Ρωσία,συμβάλλουν απλώς στο να μιλήσουν με την οικογένεια, τους φίλους, τους γνωστούς τους για τον πόλεμο και να αλλάξουν τις απόψεις των ανθρώπων για αυτόν. 

Στο τέλος της τελευταίας μας εκδήλωσης «Scaling Solidarity», καταλάβαμε την έννοια της «μικρο-συνομιλίας». Ένας ακτιβιστής εντός της χώρας μπορεί να έχει μια «μικρο-συνομιλία», ενώ βρίσκεται σε μετρό ή ενώ εκτελεί οποιαδήποτε συναλλαγή ρουτίνας. Είναι σημαντικό να συνδεθείς με ένα άτομο και να προσπαθήσεις να μεταφέρεις μια φρικτή καταστροφική επίδραση, που έχει ο πόλεμος όχι μόνο στους Ουκρανούς, αλλά και στην ίδια τη ρωσική κοινωνία. Ένα τυχαίο άτομο μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα συμπονετικό με τους Ουκρανούς (παρόλο που είναι προφανές ότι είναι αναμφίβολα τα πιο επηρεασμένα θύματα της ρωσικής επιθετικότητας), αλλά μπορεί να είναι πιο συμπονετικός με τους τρόπους της χώρας του.