Η Nura Begović, πρόεδρος του Συλλόγου Γυναικών της Σρεμπρένιτσα, έχασε 18 μέλη της στενής οικογένειάς της στη γενοκτονία. Η διαδικασία εντοπισμού και ταυτοποίησης των λειψάνων των συγγενών της έφερε συνεχή πόνο, αλλά και ανακούφιση. Τα αγαπημένα της πρόσωπα, που σκοτώθηκαν στη γενοκτονία, έχουν ενταφιαστεί στο νεκροταφείο του κέντρου μνήμης της Σρεμπρένιτσα στο Ποτοτσάρι, με εξαίρεση τη θεία της, τα λείψανα της οποίας δεν έχουν ακόμη βρεθεί. Πολλά από τα λείψανα των συγγενών της βρέθηκαν μόνο εν μέρει, με τα λείψανα του αδελφού της να είναι τα λιγότερο πλήρη.

«Το να μην ξέρεις πού βρίσκονται τα λείψανα των αγαπημένων σου προσώπων πονάει περισσότερο. Αλλά όταν βρεις τα λείψανα, μόνο τότε συνειδητοποιείς την πραγματική έκταση του εγκλήματος. Μόνο τότε καταλαβαίνεις τι έκαναν στα αγαπημένα σου πρόσωπα», είπε η Begović.

Όσον αφορά την 28η επέτειο της γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα, λέει ότι η εμμονή της άρνησης της γενοκτονίας είναι πολύ οδυνηρή. «Χάνεις τους πάντες στη γενοκτονία και μετά κάποιος λέει ότι η γενοκτονία δεν έγινε ποτέ. Είναι πολύ οδυνηρό και πονάει. Είναι σαν να μην είχα ποτέ κανέναν», είπε.

Στις 11 κάθε μήνα, οι Γυναίκες της Σρεμπρένιτσα πραγματοποιούν διαδήλωση στην Τούζλα για να διασφαλίσουν ότι η γενοκτονία δεν θα ξεχαστεί ποτέ, καθώς και για να απαιτήσουν δικαιοσύνη. «Απαιτούμε να τιμωρηθούν όσοι το έκαναν αυτό, να λογοδοτήσουν. Δεν είναι όλοι ένοχοι. Οι δράστες έχουν ονόματα», είπε η Begović, υπογραμμίζοντας τη σημασία της εύρεσης και ταυτοποίησης των δραστών. Τόνισε ότι δεν τρέφουν μίσος προς κανέναν, αλλά δεν θα ξεχάσουν ποτέ αυτό που συνέβη. «Όταν αρνούνται τη γενοκτονία, αρνούνται επίσης την ύπαρξη των αγαπημένων μας. Ποιος μας τους πήρε;» ρώτησε.

Amina Hodžić. Πηγή φωτογραφίας: ιδιωτικό αρχείο, χρησιμοποιείται με άδεια.

Οι φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Τούζλα τιμούν επίσης τη γενοκτονία. Για τρίτη συνεχή χρονιά, το Φοιτητικό Συμβούλιο διοργανώνει δημόσια ανάγνωση των ονομάτων των θυμάτων της γενοκτονίας στην πλατεία Sloboda της Τούζλα. «Με αυτό, θέλουμε να ενθαρρύνουμε βαθύτερο προβληματισμό για όλα όσα συνέβησαν και, επομένως, μέσω της ανάγνωσης των ονομάτων, να δώσουμε φωνή σε καθένα από τα θύματα και να τα κάνουμε ορατά με αυτόν τον τρόπο», δήλωσε η Amina Hodžić, Πρόεδρος της Συνέλευσης του Φοιτητικού Συμβουλίου της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Τούζλα.

Όλα αυτά γίνονται με στόχο την καλλιέργεια μιας κουλτούρας μνήμης. Ωστόσο, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι ότι, από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια διαφορετική κουλτούρα μνήμης, στην οποία επευφημούνται οι εγκληματίες πολέμου.

«Είναι καταστροφικό το γεγονός ότι οι νέοι καλλιεργούν και τρέφουν αυτήν την κουλτούρα. Πράγματα όπως αυτό και αυτή η δράση πρέπει να μας εμπνέουν και να δείχνουν τι είναι σωστό και τι είναι αληθινό και δίκαιο, γιατί ο κόσμος εξαρτάται από εμάς», κατέληξε η Hodžić.

Η κουλτούρα της μνήμης γύρω από τη γενοκτονία της Σρεμπρένιτσα καλλιεργείται μέσα από ποικίλες δραστηριότητες, ειδικά στον πολιτιστικό τομέα. Μια τέτοια δραστηριότητα είναι οι Ημέρες Μνήμης της Γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα, μια εκδήλωση, που διοργανώνει για δεύτερη συνεχή χρονιά το Βοσνιακό Πολιτιστικό Κέντρο του Καντονιού της Τούζλα (BKC TK).

Διαβάζοντας για τη Σρεμπρένιτσα από τους φοιτητές της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Τούζλα. Φωτογραφία: Συμβούλιο Φοιτητών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Τούζλα, χρησιμοποιείται με άδεια.

«Το πρόγραμμα αποτελείται από τρεις προωθητικές ενέργειες βιβλίων και μια έκθεση με τις δικαστικές αποφάσεις. Στο τέλος του προγράμματος, στις 10 Ιουλίου, υπάρχει μια συμβολική πορεία, που ονομάζεται «Ειρηνική Πορεία για τη Σρεμπρένιτσα 8.372», όπου οι πολίτες της Τούζλα κάνουν μια συμβολική πορεία 8.372 βημάτων από το BKC TK στην πλατεία των θυμάτων της γενοκτονίας της Σρεμπρένιτσα», εξήγησε ο Nedim Ćudić, ειδικός συνεργάτης δημοσίων σχέσεων του δημόσιου ιδρύματος BKC TK.

Όλες αυτές οι εκδηλώσεις επιδιώκουν να καλλιεργήσουν μια κουλτούρα μνήμης και να ενθαρρύνουν τη συγχώρεση καθώς και τη συνεχή μνήμη. Δεν υπάρχει μίσος, αλλά μόνο ελπίδα ότι τα λείψανα των αγνοουμένων θα βρεθούν και θα ταφούν, προκειμένου να δοθεί στους επιζώντες συγγενείς των θυμάτων ένα μέρος για να προσευχηθούν και να ενθυμούνται τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, και ιδιαίτερα στις 11 Ιουλίου, η Begović επαναλαμβάνει αυτή την προσευχή για τη Σρεμπρένιτσα:

Προσευχόμαστε στον Παντοδύναμο Θεό. Μακάρι το παράπονο να γίνει ελπίδα. Μακάρι η εκδίκηση να γίνει δικαιοσύνη. Τα δάκρυα των μητέρων να γίνουν προσευχές. Είθε η Σρεμπρένιτσα να μην ξαναγίνει ποτέ.