Συνάντηση μεταξύ του Αρμένιου πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν, του Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ και του Προέδρου του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ στις Βρυξέλλες. Φωτογραφία: Προεδρική διοίκηση του Αζερμπαϊτζάν . Άδεια χρήσης CC-BY-4.0.

Οι ηγέτες της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες στις 22 Μαΐου στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων ειρηνευτικών συνομιλιών μεταξύ των δύο εθνών στον απόηχο του πολέμου 44 ημερών του Ναγκόρνο-Καραμπάχ το 2020. Της συνάντησης προήδρευσε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ο Πρόεδρος Σαρλ Μισέλ και είναι η τρίτη ειρηνευτική συζήτηση, την οποία φιλοξένησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. 

Το αμφισβητούμενο έδαφος του Καραμπάχ, μιας περιοχής 4.400 τετραγωνικών χιλιομέτρων στον Νότιο Καύκασο, βρίσκεται υπό τον έλεγχο του αρμενικού πληθυσμού του ως αυτοαποκαλούμενο κράτος από τον καιρό του πολέμου στις αρχές της δεκαετίας του '90, ο οποίος έληξε με κατάπαυση του πυρός το 1994 και νίκη του αρμενικού Στρατού. Μετά τον πρώτο πόλεμο, ιδρύθηκε μια νέα, διεθνώς μη αναγνωρισμένη, de facto Δημοκρατία του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Επτά παρακείμενες περιοχές καταλήφθηκαν από τις Αρμενικές Δυνάμεις. Ως αποτέλεσμα αυτού του πολέμου, «περισσότεροι από ένα εκατομμύριο άνθρωποι είχαν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους: οι Αζέροι εγκατέλειψαν την Αρμενία, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τις παρακείμενες περιοχές, ενώ οι Αρμένιοι εγκατέλειψαν τα σπίτια τους στο Αζερμπαϊτζάν», σύμφωνα με το International Crisis Group, ανεξάρτητο Οργανισμό που εργάζεται για να αποτρέψει τους πολέμους και τις πολιτικές διαμόρφωσης.

Μετά τον Β’ πόλεμο του Καραμπάχ το 2020, το Αζερμπαϊτζάν ανέκτησε τον έλεγχο σε μεγάλο μέρος των προηγουμένως κατεχόμενων επτά περιοχών. Το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε επίσης το ένα τρίτο του ίδιου του Καραμπάχ ως αποτέλεσμα του δεύτερου πολέμου. Στις 10 Νοεμβρίου 2020, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν υπέγραψαν συμφωνία κατάπαυσης του πυρός με διαμεσολαβήτρια τη Ρωσία. Μεταξύ πολλών σημείων της συμφωνίας, η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν συμφώνησαν στην παρουσία 1.960 ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων σε εκείνα τα μέρη του Καραμπάχ, «που δεν ανακαταλήφθηκαν από το Αζερμπαϊτζάν, και σε έναν στενό διάδρομο, που συνέδεε με την Αρμενία μέσω της αζέρικης περιοχής του Λατσίν».

Στις δηλώσεις του στις 23 Μαΐου, ο Μισέλ είπε ότι οι τρεις ηγέτες εστίασαν στην «κατάσταση στον Νότιο Καύκασο και στην ανάπτυξη των σχέσεων της ΕΕ με τις δύο χώρες, καθώς και με την ευρύτερη περιοχή». 

Οι τρεις ηγέτες συναντήθηκαν προηγουμένως τον Δεκέμβριο του 2021 και τον Απρίλιο του 2022. Σε μια ξεχωριστή συνάντηση υπό την αιγίδα της ΕΕ τον Μάρτιο του 2022, οι χώρες έστειλαν τους ανώτερους εκπροσώπους τους «να συνεχίσουν τη δέσμευση για να διασφαλίσουν την παρακολούθηση των συμφωνιών, που επετεύχθησαν σε επίπεδο ηγετών», σύμφωνα με δήλωση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου από τον Απρίλιο του 2022. 

Κατά τη διάρκεια της τελευταίας τους συνάντησης στις Βρυξέλλες τον Απρίλιο, οι πλευρές συμφώνησαν επίσης «καθορισμό και οριοθέτηση των διμερών συνόρων τους». Σύμφωνα με τον Οδηγό του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, καθορισμός και οριοθέτηση σημαίνουν:

Καθορισμός – νόμιμη καταγραφή της γραμμής των κρατικών συνόρων μεταξύ των γειτονικών κρατών, η θέση της οποίας απεικονίζεται γραφικά σε τοπογραφικό χάρτη, με αντίστοιχη περιγραφή, η οποία μπορεί να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της σύμβασης ή παράρτημα αυτής.

Οριοθέτηση – σήμανση στο έδαφος της διέλευσης των κρατικών συνόρων μεταξύ των γειτονικών κρατών με οριακές πινακίδες με σύνταξη εγγράφων οριοθέτησης.

Σύμφωνα με δήλωση που δημοσίευσε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο μετά τη συνεδρίαση της 22ας Μαΐου, «η πρώτη κοινή συνεδρίαση των Επιτροπών Συνόρων (για την οριοθέτηση και την ασφάλεια των συνόρων) θα πραγματοποιηθεί στα διακρατικά σύνορα (Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν)». Η δήλωση δεν διευκρίνιζε ημερομηνία. Ωστόσο, μετά τη συνάντηση στις Βρυξέλλες στις 23 Μαΐου, τόσο η Αρμενία όσο και το Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσαν ότι σχηματίζουν αντιπροσωπεία κρατικής επιτροπής για την οριοθέτηση. Και στις 24 Μαΐου, η αντιπροσωπεία συναντήθηκε για πρώτη φορά στα κρατικά σύνορα μεταξύ Αζερμπαϊτζάν και Αρμενίας.

Μεταξύ άλλων θεμάτων που συζητήθηκαν κατά τη συνάντηση ήταν η απεμπλοκή των συγκοινωνιακών συνδέσεων, η περαιτέρω πρόοδος στη μελλοντική συνθήκη ειρήνης και η προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης προς όφελος και των δύο χωρών και των πληθυσμών τους. 

Εν τω μεταξύ, διαδηλώσεις έχουν ξεσπάσει στην Αρμενία, με διαδηλωτές να ζητούν από τον πρωθυπουργό Νικόλ Πασινιάν να παραιτηθεί για τις λεγόμενες παραχωρήσεις για το Καραμπάχ. Σύμφωνα με τοπικά ΜΜΕ, περίπου 200 διαδηλωτές συνελήφθησαν στις 2 Μαΐου, καθώς οι διαδηλώσεις συνεχίζονταν και η αστυνομία κατέφυγε στη βία για να διαλύσει τα πλήθη. Σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς, πάνω από 10.000 άτομα παρακολούθησαν τη συγκέντρωση.

Οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις ξεκίνησαν τον Απρίλιο, όταν ο Πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν άφησε να εννοηθεί ότι έκανε παραχωρήσεις σχετικά με το τελικό καθεστώς της περιοχής του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, αφού συμμετείχε σε συνάντηση στις 6 Απριλίου στις Βρυξέλλες με τον Πρόεδρο του Αζερμπαϊτζάν Ιλχάμ Αλίγιεφ, με τη διαμεσολάβηση του Σαρλ Μισέλ, Προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Κατά τη συνάντηση, οι δύο ηγέτες δεσμεύτηκαν να διερευνήσουν μια «πιθανή συνθήκη ειρήνης» για την οριστική επίλυση της σύγκρουσης.

Μέρες μετά την επίσκεψή του στις Βρυξέλλες, ο Πασινιάν είπε στην ομιλία του στο εθνικό κοινοβούλιο ότι «η διεθνής κοινότητα καλούσε την Αρμενία να κατεβάσει τους πήχεις του καθεστώτος της αμφισβητούμενης περιοχής». 

Σε απάντηση, το Κοινοβούλιο του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ενέκρινε ψήφισμα, που έλεγε: «Καμία κυβέρνηση δεν έχει το δικαίωμα να χαμηλώσει τον πήχη των διαπραγματεύσεων για ένα καθεστώς αποδεκτό στο Αρτσάχ [Ναγκόρνο-Καραμπάχ] και το διεθνώς ανανεωμένο δικαίωμα στην αυτοδιάθεση, με το πρόσχημα της ειρήνης».

Στις 24 Μαΐου, διαδηλωτές απέκλεισαν την είσοδο σε πολλά κυβερνητικά κτίρια εκφράζοντας συνεχόμενα αιτήματα για την παραίτηση του Πασινιάν, ανέφερε το Radio Liberty.

Η επόμενη τριμερής συνάντηση έχει προγραμματιστεί να πραγματοποιηθεί τον Αύγουστο σύμφωνα με τον Σαρλ Μισέλ:

Productive third trilateral meeting with @azpresident and @NikolPashinyan in Brussels

Reviewed entire agenda, including connectivity, border & humanitarian issues & work towards the future peace treaty.

Tangible progress made.

Next meeting by August.https://t.co/GuagHZzyIS

— Charles Michel (@eucopresident) May 22, 2022

Παραγωγική τρίτη τριμερής συνάντηση με τον @azpresident και τον @NikolPashinyan στις Βρυξέλλες

Εξετάσαμε ολόκληρη την ατζέντα, συμπεριλαμβανομένης της συνδεσιμότητας, των συνόρων και των ανθρωπιστικών θεμάτων και των εργασιών για τη μελλοντική συνθήκη ειρήνης.

Σημειώθηκε απτή πρόοδος.

Επόμενη συνάντηση τον Αύγουστο. https://t.co/GuagHZzyIS

Ο επισφαλής ρόλος της Ρωσίας στις ειρηνευτικές συνομιλίες Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας

Μετά τη συνάντηση στις Βρυξέλλες στις 22 Μαΐου, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ μίλησε τηλεφωνικά με τους υπουργούς Εξωτερικών Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Οι αξιωματούχοι συζήτησαν την κατάσταση στην περιοχή και τις συνεχιζόμενες προσπάθειες εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των δύο εθνών.

Ωστόσο, ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι η Ρωσία χάνει έδαφος στις διαπραγματεύσεις. Σύμφωνα με τον πολιτικό αναλυτή Ahmed Alili, που μίλησε στο Contact.az: «Η Ρωσία προσπαθεί να συνεχίσει τις διαπραγματεύσεις για το Καραμπάχ στο χλοοτάπητά της και να κυριαρχήσει μονομερώς στη διαδικασία διαμεσολάβησης. Δεν είναι πρόθυμη να συμπεριλάβει έναν εναλλακτικό διαμεσολαβητή». Αλλά αποτυγχάνει σε αυτό, υποστηρίζει ο Alili. «Ο Σαρλ Μισέλ κατάφερε να σπάσει αυτό το μοτίβο και να εμφανιστεί ως εναλλακτική λύση. Τα αποτελέσματα είναι ήδη ορατά. Ήδη έχουν πραγματοποιηθεί τρεις συνεδριάσεις υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου», είπε ο Alili.

Σύμφωνα με ανάλυση της International Crisis Group, η εμπλοκή περισσότερων μερών στη διαμεσολάβηση δεν χρειάζεται να είναι αμοιβαία αποκλειόμενη. «Η Ομάδα Μινσκ του ΟΑΣΕ (η οποία περιλαμβάνει τη Ρωσία, τη Γαλλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες) επιτρέπει συζητήσεις για το μέλλον του Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Οι συζητήσεις, που οργανώνονται από την ΕΕ, βοηθούν στη δημιουργία δεσμών με τις Βρυξέλλες και διευκολύνουν τις συνομιλίες σχετικά με τα κρατικά σύνορα μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν. Η Ρωσία πρέπει να παραμείνει ανοιχτή σε όλους αυτούς. Παρά τις ανησυχίες της Μόσχας για αποκλεισμό, η ειρηνευτική παρουσία και ο κρίσιμος ρόλος της το 2020 διασφαλίζουν τη συνέχιση της εμπλοκής της. Δεν υπάρχουν στοιχεία, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, που να υποδηλώνουν ότι κάποιο άλλο μέρος θέλει να σφετεριστεί τη θέση της», αναφέρεται στην ανάλυση του ICG.

Η πιο πρόσφατη συνάντηση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση της Ρωσίας πραγματοποιήθηκε στη Ντουσάνμπε στις 12 Μαΐου στο περιθώριο της συνάντησης της Κοινοπολιτείας Ανεξαρτήτων Κρατών υπό τη Ρωσία. Οι υπουργοί Εξωτερικών της Ρωσίας, της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν συζήτησαν τους όρους της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός της 9ης Νοεμβρίου, που υπογράφηκε μετά τον πόλεμο των 44 ημερών, συμπεριλαμβανομένων παρόμοιων σημείων συνομιλίας από τη συνάντηση των Βρυξελλών: εξομάλυνση των σχέσεων, οριοθέτηση των συνόρων και άνοιγμα μεταφορών.