Γυναίκες διαδηλώνουν στο Ρίο ντε Τζανέιρο για να αυξήσουν την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα ποσοστά γυναικοκτονιών στη Βραζιλία: “Είναι για τη ζωή των γυναικών. Ο Σεξισμός σκοτώνει”, με άδεια από τον Fernando Frazão / Agência Brasil.

Αυτή η ιστορία είναι μέρος του ειδικού αφιερώματος του Global Voices σχετικά με τη βία λόγω φύλου στη Λατινική Αμερική.

Ενώ τα ποσοστά δολοφονιών της Βραζιλίας μειώνονται, οι γυναικοκτονίες — η θανάτωση γυναικών ως αποτέλεσμα ενδοοικογενειακής βίας ή λόγω του φύλου της, συνήθως από έναν άνδρα και πολύ συχνά από τον σύντροφό της — αυξάνονται.

Το 2019, οι συνολικές δολοφονίες ανδρών και γυναικών στη Βραζιλία μειώθηκαν κατά 19% σε σύγκριση με το 2018, αλλά οι γυναικοκτονίες είχαν αύξηση κατά 12%, σύμφωνα με ανάλυση του μέσου ενημέρωσης G1, που βασίζεται σε επίσημα στοιχεία των κρατικών κυβερνήσεων.

Η Βραζιλία κατατάσσεται στην πέμπτη θέση σε παγκόσμια κλίμακα, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, και ο συγκλονιστικός αριθμός χαρακτηρίστηκε από την Παναμερικανική Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (IACHR) “ανησυχητικός“.

Ωστόσο, η εξήγηση της πρόσφατης αύξησης μπορεί να οφείλεται σε μια πρόσφατη νομοθετική αλλαγή. Το 2015, η Βραζιλία πρόσθεσε το έγκλημα της γυναικοκτονίας στον ποινικό της κώδικα. Η γυναικοκτονία είναι πλέον επιβαρυντικός παράγοντας σε περιπτώσεις δολοφονίας, με ακόμα πιο σκληρές κυρώσεις, όταν τα θύματα είναι έγκυες, άτομα με ειδικές ανάγκες και ηλικίας κάτω των 14 ετών ή άνω των 60 ετών.

Η εκτελεστική διευθύντρια του Φόρουμ Δημόσιας Ασφάλειας της Βραζιλίας, Samira Bueno, αναλύει εδώ και χρόνια τα στοιχεία για τη βία για τον Άτλαντα της Βίας, μια εκτεταμένη ετήσια μελέτη για τη βία στη Βραζιλία, που δημοσιεύθηκε από το Ινστιτούτο Εφαρμοσμένων Οικονομικών Ερευνών (Ipea).

Σύμφωνα με την Bueno, ο νόμος ενθάρρυνε την επιβολή του νόμου για να διακρίνει τις γυναικοκτονίες από τις γενικές ανθρωποκτονίες, γεγονός που φυσικά οδηγεί σε αύξηση των εγκλημάτων, που χαρακτηρίζονται ως τέτοια. Μιλώντας με το Global Voices μέσω τηλεφώνου, είπε:

Nesse contexto de morte violenta de mulheres, o número de fatos enquadrados como feminicídio também aumentou. Ou seja, o número de mortes é um número absoluto, mas o número de feminicídio é variável porque depende da interpretação que se dá no momento de registro da ocorrência. Aumentar esses números é um aspecto positivo e que revela envolvimento e conscientização por parte das autoridades.

Στο πλαίσιο αυτό, ο αριθμός των θανάτων είναι ένας απόλυτος αριθμός, αλλά ο αριθμός των γυναικοκτονιών είναι μεταβλητός, καθώς εξαρτάται από την ερμηνεία, που δίνουν οι ερευνητές, όταν συμβαίνει το έγκλημα. Ο αριθμός των αυξανόμενων αυτών αριθμών είναι θετικός και δείχνει την εμπλοκή και την ευαισθητοποίηση των Αρχών.

Ωστόσο, σημειώθηκε επίσης μια πραγματική αύξηση όλων των εγκλημάτων που σχετίζονται με τη βία λογω φύλου, όπως σωματικές βλάβες που οφείλονται σε ενδοοικογενειακή βία και σε βιασμό. Η Bueno επίσης επισημαίνει:

A maior parte dos crimes de feminicídio decorre de violência doméstica, que está aumentando. Por isso o assunto tem se tornado central no Brasil. A violência de gênero continua sendo o ‘calcanhar de Aquiles’ em termos de política de segurança pública.

Τα περισσότερα εγκλήματα των γυναικοκτονιών προέρχονται από την ενδοοικογενειακή βία, η οποία βρίσκεται σε άνοδο. Αυτός είναι ο λόγος, για τον οποίο το θέμα κατέστη κεντρικό στη Βραζιλία. Η βία λόγω φύλου εξακολουθεί να είναι η “αχίλλειος πτέρνα” μας όσον αφορά την πολιτική δημόσιας ασφάλειας.

Η Bueno θεωρεί ότι αυτή είναι μια πολύ περίεργη στιγμή στην ιστορία της Βραζιλίας:

Nós nunca tivemos tantas leis abordando violência contra as mulheres. Foi um avanço importante, mas precisamos ter a clareza de que leis penais não mudam comportamento. 

Ποτέ δεν είχαμε τόσους πολλούς νόμους, που να αντιμετωπίζουν τη βία κατά των γυναικών. Πρόκειται για μια σημαντική πρόοδο, αλλά πρέπει να έχουμε τη διαύγεια ότι οι νόμοι δεν αλλάζουν τις συμπεριφορές.

Τρία γεγονότα σχετικά με τη βία λόγω φύλου στη Βραζιλία

Σύμφωνα με την Bueno, υπάρχουν τρία βασικά σημεία σχετικά με τη βία λόγω φύλου σήμερα στη Βραζιλία:

Οι μαύρες γυναίκες είναι τα κυριότερα θύματα

Μεταξύ του 2007 και του 2017, ο αριθμός των δολοφονιών των μαύρων γυναικών αυξήθηκε κατά 29,9% σε σύγκριση με 4,5% των μη μαύρων γυναικών. Πάνω από το 65% όλων των γυναικών που δολοφονήθηκαν το 2017 ήταν μαύρες, σύμφωνα με τον Άτλαντα της Βίας. Η Bueno σημειώνει:

Raça e classe são elementos fundamentais pra entender violência de gênero. As negras têm menor escolaridade, vivem em áreas mais periféricas e tem mais dificuldade de acessar instrumentos públicos. Tem salários mais baixos que mulheres brancas com a mesma escolaridade.

Η φυλή και η τάξη είναι βασικά στοιχεία για την κατανόηση της βίας λόγω φύλου. Οι μαύρες έχουν λιγότερη εκπαίδευση, πιθανότατα ζουν στα περίχωρα, γεγονός που καθιστά δυσχερέστερη την πρόσβαση στις δημόσιες υπηρεσίες. Έχουν χαμηλότερους μισθούς από ό,τι οι λευκές με την ίδια εκπαίδευση.

Η αλληλεπικάλυψη της μισθολογικής ανισότητας μεταξύ των φύλων και του ρατσισμού καθιστά την ομάδα την πιο οικονομικά ευάλωτη στη χώρα: κερδίζουν κατά μέσο όρο 1.394 Ρεάλ Βραζιλίας (περίπου 300 δολάρια) το μήνα, δηλαδή λιγότερο από το ήμισυ του μέσου όρου για τους λευκούς άνδρες, 3.138 Ρεάλ Βραζιλίας (697 δολάρια). Προσθέτει:

Quando tem crescimento na violência letal contra a mulher, ele é puxado pelo número de vítimas negras; quando há redução, ela se verifica mais entre mulheres brancas.

Όποτε βλέπουμε αύξηση των θανάσιμων βιαιοπραγιών κατά των γυναικών, είναι μεταξύ των μαύρων θυμάτων. Κάθε φορά που βλέπουμε μια μείωση, είναι μεταξύ των λευκών γυναικών.

Ανεπαρκής ομοσπονδιακή υποστήριξη

Η Βραζιλία είχε αριθμό ρεκόρ 263.000 περιπτώσεων γυναικών, που τραυματίστηκαν λόγω ενδοοικογενειακής βίας το 2018 και 54.000 θύματα βιασμού. Ωστόσο, η χρηματοδότηση της Γραμματείας Γυναικών, η οποία διαχειρίζεται το πρόγραμμα υποστήριξης των θυμάτων, μειώθηκε από 25 εκατομμύρια δολάρια το 2015 σε 1,1 εκατομμύρια δολάρια το 2019 σύμφωνα με έρευνα του Grupo Estado.

Ο Πρόεδρος Ζαΐχ Μπολσονάρου δήλωσε τον Φεβρουάριο ότι οι προσπάθειες για την καταπολέμηση της βίας λόγω φύλου δεν χρειάζονται περισσότερα χρήματα. Αυτό που χρειάζεται είναι “αλλαγή στάσης και συμπεριφοράς” καθώς και περισσότερη “ευαισθητοποίηση”.

Η Υπουργός Γυναικών, Οικογένειας και Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Damares Alves ήταν η εκπρόσωπος της κυβέρνησης σε θέματα, που σχετίζονται με τη βία λόγω φύλου. Δικηγόρος και ιέρεια της Εκκλησίας των Ευαγγελιστών, η Alves είναι γνωστή για τη συντηρητική στάση της σχετικά με τα δικαιώματα των γυναικών και την ταυτότητα φύλου, η οποία συχνά βασίζεται στις θρησκευτικές της πεποιθήσεις.

Στις αρχές του 2019, είπε ότι “τα αγόρια πρέπει να φορούν μπλε και τα κορίτσια πρέπει να φορούν ροζ“. Το Φεβρουάριο του 2020, η Alves προωθούσε την αγαμία ως στρατηγική για την αποφυγή της εφηβικής εγκυμοσύνης, αγνοώντας ότι πολλές περιπτώσεις προέρχονται από βιασμό: σύμφωνα με μελέτη του Υπουργείου Υγείας, μεταξύ 2011 και 2016, 16.680 έφηβες ηλικίας 15 έως 19 ετών βιάστηκαν, από τις οποίες οι 2.387 κατέληξαν έγκυες.

Εν τω μεταξύ, ένα νομοσχέδιο, που θα παρείχε στα θύματα οικογενειακής βίας οικονομική στήριξη, έχει καθυστερήσει στη Βουλή των Αντιπροσώπων για επτά χρόνια.

Περισσότερα όπλα, λιγότερη ασφάλεια

Μια από τις πρώτες υποσχέσεις εκστρατείας, που έδωσε ο Μπολσονάρου, ήταν να μειωθούν οι κανόνες για τα πυροβόλα όπλα, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει σε περισσότερους θανάτους εξαιτίας της ενδοοικογενειακής βίας. Σύμφωνα με την Bueno, τα όπλα που χρησιμοποιούνται στις γυναικοκτονίες είναι “οτιδήποτε μπορεί να βρει ο δράστης σε μια στιγμή οργής”.

Με τις εκτελεστικές εντολές του προέδρου, οι σκοπευτές, οι κυνηγοί και οι συλλέκτες επιτρέπεται τώρα να μεταφέρουν γεμάτα όπλα. Το όριο των αγορών πυρομαχικών αυξήθηκε από 50 σε 5.000 φυσίγγια για τα επιτρεπόμενα πυροβόλα όπλα και απλοποιήθηκε η διαδικασία εισαγωγής όπλου ή μεταφοράς της ιδιοκτησίας.

Σύμφωνα με τον Άτλαντα της Βίας, ο αριθμός των γυναικοκτονιών, που συνέβησαν τόσο μέσα στην κατοικία του θύματος όσο και από ένα πυροβόλο όπλο, αυξήθηκε από το 2015. Μια βραβευμένη μελέτη, που διεξήχθη από τον ερευνητή του Ipea Daniel Ricardo de Castro Cerqueira, προβλέπει ότι μια αύξηση κατά 1% του αριθμού των όπλων στη χώρα θα οδηγήσει σε αύξηση κατά 2% των ανθρωποκτονιών.

O cenário da violência já é preocupante; uma maior circulação armas de fogo pode ser devastadora.

Το σενάριο είναι ανησυχητικό από μόνο του. Η κατοχή περισσότερων όπλων μπορεί να είναι καταστροφική.