Ουκρανία: 30 χρόνια στην επιδίωξη της ισότητας

Military parade in Kyiv in honor of Ukraine's 30th independence anniversary, August 24, 2021. Screenshot from YouTube.

Στρατιωτική παρέλαση στο Κίεβο προς τιμήν της 30ής επετείου ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, 24 Αυγούστου 2021. Στιγμιότυπο οθόνης από το YouTube.

Αυτό το άρθρο του Serhiy Guz εμφανίστηκε αρχικά στο Open Democracy και αναδημοσιεύεται βάσει συνεργασίας κοινής χρήσης περιεχομένου με μικρές τροποποιήσεις, ώστε να ταιριάζει με το ύφος του Global Voices.

Στις 24 Αυγούστου, η Ουκρανία γιόρτασε 30 χρόνια ανεξαρτησίας με μεγαλοπρέπεια. Η κυβέρνηση ετοίμασε πολυτελείς εορτασμούς, συμπεριλαμβανομένης μιας παρέλασης στο κέντρο του Κιέβου. Και τον τελευταίο μήνα, η ουκρανική τηλεόραση, για να σηματοδοτήσει το γεγονός, μεταδίδει βίντεο, που μπορούν να χαρακτηριστούν μονάχα ως προπαγάνδα.

Η πραγματική κατάσταση, όμως, της αξιολόγησης των λαϊκών στάσεων απέναντι στην ανεξαρτησία της Ουκρανίας δεν είναι τόσο σαφής όσο φαίνεται απ’ έξω. Τον Δεκέμβριο του 1991, καθώς η Σοβιετική Ένωση άρχισε να διαλύεται, το 92 % των Ουκρανών πολιτών ψήφισαν υπέρ της ανεξαρτησίας σε ένα ιστορικό δημοψήφισμα. Ωστόσο, τον Δεκέμβριο του 2020, μόνο το 68% των πολιτών ήταν έτοιμοι να το υποστηρίξουν, σύμφωνα με τα στοιχεία έρευνας από τη δεξαμενή σκέψης Κέντρο Ραζούμκοφ και το Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνιολογίας του Κιέβου.

Πράγματι, το Κέντρο Ραζούμκοφ καθιέρωσε έναν ενδιαφέροντα παράγοντα στο επίπεδο της λαϊκής υποστήριξης για την ανεξαρτησία: όσο χειρότερη είναι η οικονομική κατάσταση στην Ουκρανία, τόσο λιγότεροι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας θα βρεθούν. Σύμφωνα με τα ίδια δεδομένα, η χαμηλότερη υποστήριξη για την ανεξαρτησία καταγράφηκε το 2003, την παραμονή της Πορτοκαλί Επανάστασης: τότε, μόνο το 46,5% των ερωτηθέντων ήταν έτοιμοι να ψηφίσουν υπέρ της ανεξαρτησίας.

“Τα λογικά επιχειρήματα έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην εκστρατεία για ανεξαρτησία την παραμονή του δημοψηφίσματος της Ουκρανίας το 1991″, σύμφωνα με το Κέντρο Ραζούμκοφ. “Το κύριο μοτίβο των υλικών εκστρατείας [το 1991] ήταν η ιδέα ότι η Ουκρανία παράγει πολύ περισσότερα από όσα καταναλώνει: για να επιτευχθεί ένα ευρωπαϊκό βιοτικό επίπεδο, θα αρκούσε η Ουκρανία να απελευθερωθεί από τα δίκτυα της Σοβιετικής Ένωσης”.

Leaflets in Ukrainian and Russian showing Ukraine's economic power ahead of the December 199 referendum. Source: Narodnyi rukh.

Φυλλάδια στα ουκρανικά και στα ρωσικά που δείχνουν την οικονομική ισχύ της Ουκρανίας ενόψει του δημοψηφίσματος ανεξαρτησίας του Δεκεμβρίου 1991. Πηγή: Narodnyi Rukh.

Αυτή η προοπτική αντανακλάται σε φυλλάδια, που διανεμήθηκαν σε όλη την Ουκρανία το 1991. Όταν τα στατιστικά στοιχεία από το φυλλάδιο συγκρίνονται με τα σημερινά δεδομένα, είναι σαφές ότι η παραγωγή άνθρακα και ζάχαρης μειώθηκε πέντε φορές, ενώ η παραγωγή χάλυβα και γάλακτος μειώθηκε στο μισό και η παραγωγή σιδηρομεταλλεύματος και κρέατος έχει μειωθεί ελαφρώς λιγότερο.

Τα σκαμπανεβάσματα της κρίσης

Πίσω από την πτώση αυτών των δεικτών παραγωγής κρύβονται τα σκληρά στατιστικά στοιχεία εκατοντάδων και χιλιάδων κλειστών ορυχείων, εργοστασίων και εργαστηρίων, καταστροφών μεγάλων αγροκτημάτων, εκατομμυρίων χαμένων θέσεων εργασίας.

Αντί της ευημερίας που ήλπιζαν όλοι, η Ουκρανία βίωσε ξανά και ξανά οικονομικές κρίσεις και κοινωνικές ανατροπές. Αυτά τα σκαμπανεβάσματα σημαίνουν ότι η χώρα δεν έχει χρόνο να βγει από τη μία, προτού έρθει η επόμενη: κάθε φορά καταφέρνει μονάχα να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες και όχι να ανακάμψει. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και η επακόλουθη διάλυση των αλυσίδων παραγωγής σε όλη την ΕΣΣΔ οδήγησε σε εντελώς διαφορετικά αποτελέσματα από τις υποσχέσεις στους Ουκρανούς.

Σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία της Ουκρανικής Κρατικής Στατιστικής Υπηρεσίας, το 67 % των Ουκρανών θεωρούν τον εαυτό τους φτωχό και μόνο το 1% πιστεύει ότι είναι μεσαία τάξη. Ένα άλλο τρίτο των Ουκρανών δεν θεωρεί τον εαυτό του φτωχό, αλλά ούτε και ως μεσαία τάξη.

Αυτή είναι η πραγματικότητα μετά από 30 χρόνια φιλελεύθερων μεταρρυθμίσεων στην αγορά, την αδίστακτη μείωση σημαντικών κοινωνικών εγγυήσεων, όπως η δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη ή η εκπαίδευση, οι οποίες σήμερα είναι μόνο “δωρεάν” στα χαρτιά. Όλα αυτά τα χρόνια, οι ουκρανικές Αρχές μιλούσαν για ριζικές μεταρρυθμίσεις για χάρη της “μεσαίας τάξης”, αλλά μόνο μια ασήμαντη μειοψηφία Ουκρανών θεωρεί ότι είναι μέρος αυτής της ομάδας.

Φυσικά, τέτοιου είδους πολιτικές θα μπορούσαν να έχουν μόνο αρνητικές συνέπειες. Σύμφωνα με το Κέντρο Ραζούμκοφ, “η κινητοποίηση κατοίκων της νότιας και ανατολικής Ουκρανίας, απογοητευμένων από τους “καρπούς της ανεξαρτησίας”, ήταν μέρος του σεναρίου της Ρωσίας για τη “Ρωσική Άνοιξη”, όταν η Ρωσία έκανε εκστρατεία για να ενισχύσει την κοινή γνώμη προς υποστήριξη του αυτονομισμού κατά την επανάσταση της Ουκρανίας το 2014 και τις συνέπειές της. Και αυτές οι περιφερειακές στάσεις προς ανεξαρτησία εξακολουθούν να υφίστανται σήμερα.

Αντί να ξεκινήσουν μεταρρυθμίσεις για τη βελτίωση της ζωής των φτωχών της Ουκρανίας, πολιτικοί και αξιωματούχοι τους απορρίπτουν ως “βιομάζα” και “ζητιάνους”.

Αντί όμως να ξεκινήσουν μεταρρυθμίσεις προς όφελος της πλειοψηφίας των Ουκρανών, που ζουν άσχημα, πολιτικοί και αξιωματούχοι προβαίνουν σε προσβλητική ρητορική προς πολίτες, που είναι δυσαρεστημένοι με τις μεταρρυθμίσεις ή που εκφράζουν νοσταλγία για καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Αυτοί οι άνθρωποι χαρακτηρίζονται “βιομάζα” και “ζητιάνοι”, που δεν μπορούν να στήσουν “ούτε ένα σκυλόσπιτο”, ή “Σοβιετικοί”, νοσταλγοί της ΕΣΣΔ.

Από αυτούς τους ανθρώπους αφαιρείται η πολιτική τους φωνή μέσω απαγορεύσεων ή επιθέσεων σε αριστερά πολιτικά κόμματα. Η αποκομουνιστική νομοθεσία της Ουκρανίας, οι περιορισμοί στη χρήση της ρωσικής γλώσσας και οι εξωδικαστικές απαγορεύσεις στα μέσα ενημέρωσης της αντιπολίτευσης, που κατηγορούνται για φιλορωσική πολιτική, προσθέτουν απλά λάδι στη φωτιά των δυσαρεστημένων.

Η κατάσταση δεν είναι καλύτερη στα συνδικάτα της Ουκρανίας, τα οποία επίσης δέχονται επίθεση, καθώς οι Αρχές προσπαθούν να τους αφαιρέσουν περιουσίες, που είχαν κληρονομήσει κατά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ.

Το συνδικαλιστικό κίνημα της Ουκρανίας είναι διχασμένο, ανοργάνωτο και δεν μπορεί εδώ και καιρό να φέρει εκατομμύρια μέλη σε ουσιαστικές ενέργειες διαμαρτυρίας, ακόμη και όταν η ουκρανική κυβέρνηση προσπαθούσε να στερήσει από τα συνδικάτα την επιρροή τους ή να αναπτύξει νέα εργατική νομοθεσία, που θα ακύρωνε τις τελευταίες εναπομείνασες κοινωνικές εγγυήσεις ανοιχτές στους Ουκρανούς πολίτες.

Ως αποτέλεσμα, η δυσαρέσκεια του φτωχότερου, αλλά μεγαλύτερου τμήματος των πολιτών της χώρας, ξεχύθηκε σε αυθόρμητες διαδηλώσεις, όπως συνέβη νωρίτερα φέτος κατά τη διάρκεια των “ταραχών για την ακρίβεια“, όταν οι απότομες αυξήσεις του ενεργειακού κόστους κατέβασαν στους δρόμους για διαμαρτυρία ανθρώπους από πόλεις και χωριά σε όλη την Ουκρανία.

Γόνιμο έδαφος για λαϊκιστές

Αυτές οι διαμαρτυρίες καταστέλλονται εύκολα από τις ουκρανικές Αρχές, καθώς δεν υποστηρίζονται από πολιτικά αιτήματα. Για την καταστολή τους, αρκεί να απομακρυνθούμε προσωρινά από τις αρχές της αγοράς, για παράδειγμα, με παράταση της κρατικής ρύθμισης των τιμολογίων ηλεκτρικής ενέργειας ή θέρμανσης, όπως συνέβη εις απάντηση των διαμαρτυριών για την ακρίβεια.

Αυτή η δυσαρέσκεια αποτελεί επίσης πρόσφορο έδαφος για διάφορα λαϊκιστικά κόμματα και εγχειρήματα, τα οποία συχνά υποστηρίζονται από Ουκρανούς ολιγάρχες. Αυτή η δυσαρέσκεια έφερε στην εξουσία τον Πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι και το κόμμα του “Υπηρέτης του Λαού” το 2019, όταν υποσχέθηκαν στους Ουκρανούς “το τέλος της εποχής της φτώχειας”. Ομοίως, το 2014, ο Πέτρο Ποροσένκο και το πολιτικό του κόμμα Ευρωπαϊκή Αλληλεγγύη (τότε γνωστό ως Πανουκρανική Ένωση Αλληλεγγύης) είχαν έρθει στην εξουσία με την ειρηνική ρητορική της πρόωρης λήξης του πολέμου με τη Ρωσία και μιας ασυμβίβαστης καταπολέμησης της διαφθοράς.

Αλίμονο, ούτε η ειρήνη ούτε το τέλος της εποχής της φτώχειας έφτασαν. Και όπως αστειεύονται τώρα οι χθεσινοί υποστηρικτές και αντίπαλοι του κόμματος Υπηρέτης του Λαού, φαίνεται ότι η εποχή της φτώχειας έχει τελειώσει μόνο για λίγους εκλεκτούς.

Μας μένει ένα παράδοξο: ανεξάρτητα από το ποιος θα κερδίσει τις εκλογές στην ανεξάρτητη Ουκρανία, αντί για την υποσχόμενη αποκατάσταση της κοινωνικής δικαιοσύνης, οι κυβερνήσεις ακολουθούν μια ολοένα και πιο σκληρή πορεία οικονομικής φιλελευθεροποίησης προσπαθώντας ταυτόχρονα να εξουδετερώσουν τους πολιτικούς αντιπάλους τους. Και αυτός ο δρόμος βρίσκει συχνά υποστήριξη μεταξύ του πληθυσμού.

Σύμφωνα με έρευνα του πρακτορείου Vox Populi τον Δεκέμβριο του 2019, ένας στους πέντε Ουκρανούς δήλωσε ότι πιστεύει ότι ο αυταρχισμός ήταν καλύτερος από τη δημοκρατία. Το ένα τρίτο των ερωτηθέντων δεν είδε διαφορά μεταξύ αυταρχισμού και δημοκρατίας.

Ένας στους τέσσερις Ουκρανούς, που συμμετείχαν σε δημοσκόπηση, δήλωσαν ότι φοβούνται ότι ο πρόεδρος κατέχει υπερβολική συγκέντρωση εξουσίας.

Τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, το 49% των Ουκρανών υποστήριξε το κλείσιμο τριών αντιπολιτευτικών τηλεοπτικών καναλιών, τα οποία είχαν κατηγορηθεί από τις Αρχές για φιλορωσική κάλυψη. Αυτά τα κανάλια – 112 Ukraine, NewsOne and ZIK – έκλεισαν τότε, χωρίς δικαστική απόφαση, από το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και Άμυνας και ένα προεδρικό διάταγμα. Προηγουμένως, κανένας πρόεδρος της Ουκρανίας δεν είχε τολμήσει να επιβάλει τέτοιες εξωδικαστικές κυρώσεις στα ΜΜΕ.

Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ουκρανοί φοβούνται τον αυταρχισμό από τη σημερινή κυβέρνηση. Σύμφωνα με δημοσκόπηση της ερευνητικής υπηρεσίας Info Sapiens τον Αύγουστο του 2021, το 48% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι θεωρούν τις κυβερνητικές αποφάσεις, που αντιβαίνουν στο σύνταγμα της Ουκρανίας, ως την κύρια απειλή για το κράτος τα επόμενα τρία χρόνια. Στην ίδια δημοσκόπηση, ένας στους τέσσερις δήλωσε ότι φοβόταν μια υπερβολική συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια του Ζελένσκι.

Παρά τους φόβους αυτούς και τη μειωμένη υποστήριξη για ανεξαρτησία, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι τα τελευταία 20 χρόνια, η αντίθεση στην ανεξαρτησία έχει επίσης μειωθεί. Σύμφωνα με το Κέντρο Ραζούμκοφ, κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ο αριθμός των αντιπάλων της ανεξαρτησίας μειώθηκε από 29,2% σε 12,5%.

Σήμερα, για την πλειοψηφία των Ουκρανών, η έννοια της “ουκρανικής ανεξαρτησίας” και, κυρίως, ανεξαρτησίας από τη Ρωσία, έχει γίνει μια απόλυτη αξία από μόνη της. Και αυτό καθιστά αδύνατη την προοπτική εγκατάλειψης, εφόσον το ζήτημα εξαρτάται από τους ίδιους τους Ουκρανούς.

Ωστόσο, τα όνειρα για κοινωνική και υλική ευημερία, δικαιοσύνη και δημοκρατία, που ήταν στο επίκεντρο του δημοψηφίσματος του 1991, παραμένουν ανεκπλήρωτα για πολλούς.

Αυτά τα όνειρα είναι πιθανό να πνιγούν ξανά από την προπαγάνδα ή τον επόμενο γύρο υποσχέσεων για ένα λαμπρότερο μέλλον. Αφού σταματήσουν τα πυροτεχνήματα, οι Ουκρανοί θα εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα, που παραμένουν άλυτα τα τελευταία 30 χρόνια.

Ξεκινήστε τη συζήτηση

Συντάκτες, παρακαλώ σύνδεση »

Οδηγίες

  • Όλα τα σχόλια ελέγχονται. Μην καταχωρείτε το σχόλιο σας πάνω από μία φορά γιατί θα θεωρηθεί spam.
  • Παρακαλούμε, δείξτε σεβασμό στους άλλους. Σχόλια τα οποία περιέχουν ρητορική μίσους, προσβολές ή προσωπικές επιθέσεις δεν θα καταχωρούνται.