Εικόνα από CONNECTAS. Χρήση με άδεια.

Το παρόν άρθρο γράφτηκε από τον Leonardo Oliva και δημοσιεύτηκε στο CONNECTAS στις 26 Ιανουαρίου 2023. Μια επεξεργασμένη εκδοχή του αναδημοσιεύεται στην Global Voices στο πλαίσιο εταιρικής σχέσης διαμοιρασμού περιεχομένου.

Η Κολομβιανή ηθοποιός Σοφία Βεργκάρα κυκλοφόρησε τη σειρά «Griselda» στο Netflix, στην οποία πρωταγωνιστεί στο ρόλο της «βασίλισσας της κόκας». Τα πρόσωπα του Πάμπλο Εσκομπάρ και Χοακίν «Ελ Τσάπο» Γκουσμάν εμφανίζονται τυπωμένα σε μπλουζάκια, που πωλούνται σε αγορές σε όλο τον πλανήτη. Τα narcocorridos [ναρκο-μπαλάντες] του Μεξικανού Peso Pluma θα είναι στη θρυλική Coachella στην Καλιφόρνια.

Όλες αυτές οι εκδηλώσεις αποτελούν μέρος της αναδυόμενης ναρκοκουλτούρας, ενός προϊόντος ποπ κουλτούρας, που εξάγει η Λατινική Αμερική στον κόσμο με πρωτοφανή επιτυχία. Σε πολλές περιπτώσεις, πρόκειται για βορειοαμερικανικές παραγωγές, στις οποίες όλα τα πράγματα σχετικά με Λατινοαμερικάνους/ες εμφανίζονται στο περιθώριο και με αρνητική χροιά.

Ο Peso Pluma είναι το πιο ξεκάθαρο παράδειγμα. Το ρεφρέν του διάσημου τραγουδιού του «PRC» περιγράφει τη δραστηριότητα ενός μέσου διακινητή και τραγουδιέται από εκατομμύρια ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων παιδιών. Λόγω των στίχων του και της εικόνας του (μπαλακλάβα, ακριβά αυτοκίνητα, διαμαντένια δόντια), ο 24χρονος αυτός καλλιτέχνης πυροδότησε αντιδράσεις στη Χιλή, αφότου επιβεβαιώθηκε ως επικεφαλής τραγουδιστής στο φεστιβάλ Viña del Mar, που διοργανώθηκε από τον δήμο της εν λόγω παραλιακής πόλης.

«Την 1η Μαρτίου, στις οθόνες του κρατικού καναλιού, θα ακούσουμε τη φωνή του εμπόρου ναρκωτικών», έγραψε ο κοινωνιολόγος Carlos Mayol σε μια πολυσυζητημένη στήλη γνώμης. Το σκάνδαλο έφτασε στο κοινοβούλιο της Χιλής. Έγινε λόγος για δικαιολόγηση για τη διακίνηση ναρκωτικών και – στο άλλο άκρο – για λογοκρισία. Αλλά τελικά, οι διοργανωτές επιβεβαίωσαν την παρουσία του Peso Pluma στο φεστιβάλ.

Peso Pluma y la polémica por el Festival Viña del Mar: ¿qué pasó y qué han dicho los involucrados? https://t.co/GiA7Nxt6Af

— CNN en Español (@CNNEE) January 18, 2024

Ο Peso Pluma και η διαμάχη για το Φεστιβάλ Viña del Mar: Τι συνέβη και τι είπαν οι εμπλεκόμενοι;

Πόση αλήθεια όμως υπάρχει στο γεγονός ότι η μουσική του Peso Pluma ρομαντικοποιεί ή και δοξάζει τους εμπόρους ναρκωτικών; Στην πραγματικότητα, ο ίδιος, ο πρώτος Μεξικανός που έφτασε στο νούμερο ένα της λίστας Global Top Charts του Spotify, μαζί με τον συνεργάτη του, Natanael Cano, είναι ο τελευταίος που αναδύθηκε από ένα είδος – τα narcocorridos – με μακρά παράδοση στο Μεξικό. Πρόκειται για τραγούδια, που αφηγούνται ιστορίες αντιηρώων της εργατικής τάξης, που μάχονται ενάντια στο αναπόφευκτο πεπρωμένο τους: τη φτώχεια και τον βίαιο θάνατο. Η μόνη εναλλακτική λύση που έχουν είναι να εμπλακούν στη διακίνηση παράνομων ναρκωτικών στις Ηνωμένες Πολιτείες με την υπόσχεση του εύκολου χρήματος, της δύναμης που δίνουν τα όπλα και της ηδονής, που προσφέρουν οι γυναίκες.

Τα corridos γεννήθηκαν στις αρχές του 20ού αιώνα για να γιορτάσουν τους λαϊκούς ήρωες της Μεξικανικής Επανάστασης. Από αυτά προέρχονται τα σημερινά «corridos tumbados», την επιτυχία των οποίων εξηγεί ο συγγραφέας και μουσικός δημοσιογράφος Oscar Adame:

Los cárteles de drogas y demás grupos delictivos empezaron a utilizar este género musical para propagar sus propias noticias, para promover a sus propios héroes, para difundir sus valores. Los cárteles no pueden promocionarse en un diario, en un programa de televisión; pero sí pueden tener sus corridos, sí pueden tener su discurso boca a boca, sí pueden tener a Peso Pluma escribiéndoles sus canciones y a Natanael Cano presentándolas. Es querer que el pueblo los reconozca y que esté de su lado.

Τα καρτέλ ναρκωτικών και άλλες εγκληματικές ομάδες άρχισαν να χρησιμοποιούν αυτό το μουσικό είδος για να διαδώσουν τα δικά τους νέα, να προωθήσουν τους δικούς τους ήρωες, να διαδώσουν τις αξίες τους. Τα καρτέλ δεν μπορούν να προωθήσουν τον εαυτό τους σε μια εφημερίδα ή σε ένα τηλεοπτικό πρόγραμμα, αλλά ναι, μπορούν να έχουν τα corridos τους, ναι, μπορούν να έχουν τον προφορικό τους λόγο, ναι, μπορούν να έχουν τον Peso Pluma να γράφει τα τραγούδια τους γι’ αυτούς και τον Natanael Cano να τα παρουσιάζει. Θέλουν να τους αναγνωρίσει ο κόσμος και να είναι στο πλευρό τους.

Αυτό το φαινόμενο το τόσο βαθιά ριζωμένο στο Μεξικό έχει εξαπλωθεί στην υπόλοιπη Λατινική Αμερική, όπου η ναρκοκουλτούρα έχει βρει εκφράσεις μέσω της μουσικής, αλλά και σε άλλες πτυχές της καθημερινής ζωής.

Αυτό συμβαίνει στην Κολομβία, όπου οι τουρίστες μπορούν πλέον να περιηγηθούν στα μέρη, όπου ο Πάμπλο Εσκομπάρ έχτισε την αυτοκρατορία των ναρκωτικών στο Μεντεγίν. Ομοίως, η εμπορική επιτυχία του «Pablo Escobar: The Drug Lord», μιας σειράς του Netflix που τον απεικόνισε, μιλάει για αυτό το φαινόμενο. Στο Εκουαδόρ, τη χώρα που σήμερα αντιμετωπίζει τη μεγαλύτερη πρόκληση στη διακίνηση ναρκωτικών, η ναρκοκουλτούρα έχει διεισδύσει ακόμη και στην καθημερινή ομιλία. «Andamo rulay», είναι μια φράση που προέκυψε από ένα τραγούδι «narcobanda», που επαναλαμβάνεται σε γειτονιές όπου κυριαρχούν ένοπλες ομάδες, που σημαίνει «πάρτι στους δρόμους».

Παρόμοιες καταστάσεις βιώνει και ο νότος της περιοχής. Στην Αργεντινή, υπάρχει η «cumbia narco», με μουσικούς που ηχογραφούν βίντεο με τους εαυτούς τους περιτριγυρισμένους από δολάρια, πακέτα κοκαΐνης και όπλα, ενώ τραγουδούν για τα κατορθώματα των εμπόρων ναρκωτικών. Στη Χιλή, από την πλευρά της, «η ναρκοπόπ», που αναδύεται από τις φτωχότερες γειτονιές της πρωτεύουσας της χώρας, είναι σήμερα η πιο δημοφιλής μουσική.

Στο Εκουαδόρ, πιστεύεται ότι τα ίδια τα καρτέλ χρηματοδοτούν αυτή τη μουσική βιομηχανία. Εκεί, ο πιο διάσημος έμπορος ναρκωτικών, ο José Adolfo Macías Villamar (γνωστός και ως «Fito», που απέδρασε πρόσφατα από τη φυλακή), πρωταγωνιστεί από τη φυλακή στο βίντεο ενός τραγουδιού, που αποτίει φόρο τιμής σε αυτόν, το «El Corrido del León», στο οποίο τραγουδάει ακόμη και η κόρη του.

Στο YouTube και σε άλλα δίκτυα όπως το TikTok και το Instagram, τα corridos tumbados του Peso Pluma και άλλων καλλιτεχνών βρίσκουν το μεγαλύτερο κοινό τους. Σε αυτές τις πλατφόρμες, η ναρκοκουλτούρα εκφράζεται με ένα άλλο παράλληλο φαινόμενο: το «alucín» ή αλλιώς «παραισθήσεις». Πρόκειται για μια ταμπέλα, που παραπέμπει στην «προσποίηση μιας άλλης ζωής» και συνοδεύει βίντεο, όπου χρήστες όλων των ηλικιών εμφανίζονται με επώνυμα ρούχα, πολυτελή αυτοκίνητα και με δεσμίδες μετρητών και όπλα. Πρόκειται για συνηθισμένους ανθρώπους, που υιοθετούν μια φαντασίωση γνωρίζοντας ότι η πραγματικότητά τους δεν θα είναι ποτέ σαν αυτή την «παραίσθηση».

Εδώ προκύπτει μια άλλη προοπτική, από την οποία μπορεί να αναλυθεί η επέκταση της ναρκοκουλτούρας: ο βαθμός αναπαράστασης της πραγματικότητας. Είναι η ζωή ενός εμπόρου ναρκωτικών τόσο «ρομαντική»; Η América Becerra, μια Μεξικανή ακαδημαϊκός που έχει μελετήσει το φαινόμενο μεταξύ των νέων στη χώρα της, απαντά:

«Όλες οι εκφράσεις της ναρκοκουλτούρας, είτε πρόκειται για corridos είτε για λογοτεχνία για εκτελεστές και εμπόρους είτε για ταινίες και τηλεοπτικές σειρές που μιλούν για τη διακίνηση ναρκωτικών, παίρνουν στοιχεία από την πραγματικότητα», λέει. Διευκρινίζει όμως ότι «θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η πολιτιστική βιομηχανία, προκειμένου να τις κάνει ελκυστικές για το κοινό, προσθέτει στοιχεία μυθοπλασίας. Συνεπώς, η διακίνηση ναρκωτικών είναι ένας τομέας κινδύνου, όπου ο θάνατος είναι πάντα παρών και ο πλούτος και η εξουσία δεν επιτυγχάνονται πάντα».

Η Laura Alicino, ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, ασχολείται επίσης με την επιρροή του ναρκωτισμού στη μαζική κουλτούρα. Σύμφωνα με την ίδια:

siempre ha representado una gran fascinación, tanto para los medios masivos como para otras formas de arte, como la literatura. Yo soy italiana y en la historia de los productos artísticos de mi país, las mafias están muy presentes. Por ejemplo, con el legado que ha representado y todavía representan películas de culto como ‘El Padrino’. La violencia se ha vuelto la nueva marca del exotismo de América Latina. En este sentido, la violencia también puede ser una mercancía y la narcocultura se vuelve el brand.

Ανέκαθεν ασκούσε μεγάλη γοητεία τόσο για τα ΜΜΕ όσο και για άλλες μορφές τέχνης, όπως η λογοτεχνία. Είμαι Ιταλίδα και στην ιστορία των καλλιτεχνικών προϊόντων στη χώρα μου, οι μαφίες είναι πολύ παρούσες. Για παράδειγμα, με την κληρονομιά που εκπροσωπούσαν και εξακολουθούν να εκπροσωπούν καλτ ταινίες όπως ο «Νονός». Η βία έχει γίνει το νέο σήμα του εξωτισμού στη Λατινική Αμερική. Υπό αυτή την έννοια, η βία μπορεί επίσης να είναι εμπόρευμα και η ναρκοκουλτούρα γίνεται το εμπορικό σήμα.

Η Becerra εξηγεί επίσης πώς η τέχνη, και ιδίως τα narcocorridos, δεν προκάλεσαν τη διακίνηση ναρκωτικών ή τη βία που συνδέεται με αυτήν:

Η ναρκοκουλτούρα έχει αναπτυχθεί παράλληλα με τη διακίνηση ναρκωτικών. Έτσι, όσο συνεχίζουν να υπάρχουν πράξεις βίας και οργανωμένου εγκλήματος, θα συνεχίσουν να υπάρχουν πολιτιστικές εκφράσεις που αντικατοπτρίζουν αυτά τα σενάρια μέσω τηλεοπτικών σειρών, ταινιών, μυθιστορημάτων και τραγουδιών.

Μπορείτε να ακούσετε το πλήρες επεισόδιο του podcast CONNECTAS εδώ: