Η μελέτη “χαρτογραφώντας τα κοινά αγαθά” (Mapping the Commons [pt]) αποτελεί μέρος της έρευνας που διεξήχθη από τον Pablo de Soto (@pablodesoto), έναν φοιτητή διδακτορικού του τμήματος Επικοινωνιών του Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου του Ρίο Ντε Τζανέιρο. Η υπόθεση [pt] που έθεσε ο de Soto είναι εάν είναι δυνατόν να χαρτογραφηθούν τα κοινά αγαθά μέσα από συλλογική δημιουργικότητα ως μια μορφή εξέτασης του ελέγχου που ασκούν οι κυβερνήσεις στα κοινά αγαθά των κοινωνιών:
Ποια είναι η κοινοπολιτεία της σύγχρονης μεγαλούπολης και πώς μπορεί να εντοπισθεί; Πώς μπορούν τα κοινά αγαθά να προστατευθούν από τις συμπράξεις επιχειρήσεων μεταξύ δημοσίου και ιδιωτών, χαρακτηριστικό του ολοκληρωτικού νεοφιλελευθερισμού; Ποιες νέες κοινές πρακτικές προκύπτουν στους κύκλους των αγώνων που ξεκίνησαν την περίοδο 2010-11; Ποια είναι τα πλεονεκτήματα και ποιοι οι κίνδυνοι μια τέτοιας χαρτογράφησης σε περιόδους κρίσεως και διαμαρτυριών;
Στην πράξη, η ερευνητική μέθοδος [pt] που προτείνει η μελέτη βασίζεται σε νομαδικά και παροδικά εργαστήρια, όπου θα συζητούνται τα αστικά κοινά αγαθά, θα εντοπίζονται οι παράμετροι, θα αποδίδονται με γραφικές παραστάσεις και θα παρουσιάζονται σε σύντομα βίντεο.
Χαρτογραφώντας τα κοινά του Ρίο
Τον Οκτώβριο του, ο ερευνητής έφερε [es] τη μελέτη στο Ρίο ντε Τζανέιρο, ξεκινώντας έτσι τη χαρτογράφηση των “πρακτικών των κοινών δραστηριοτήτων” στη Βραζιλία, όπως εξήγησε [pt] στην πορτογαλική σελίδα της μελέτης για το Ρίο:
O Brasil, como América Latina toda, é um país especial nas práticas dos commons. O comum bebe de tradições ibéricas (faixanais, rossios, propriedades comunais), da cultura afro (quilombos, criação cultural coletiva, propriedades conjuntas) e indígenas (propriedade coletiva, malokas). Do mutirão ao conceito de ‘comunidade’ que substitui a palavra ‘favela’, o Brasil é uma celeiro de práticas do comum. Porém, o mercado e o capitalismo estão castigando o comum sem piedade.
Η Βραζιλία, ως το σύνολο της Λατινικής Αμερικής, είναι μια ιδιαίτερη χώρα όσον αφορά στις πρακτικές των κοινών. Η λέξη “κοινό” προέρχεται από τις ιβηρικές παραδόσεις (faixanais, rossios, κοινόχρηστα αγαθά), από τον αφρικανικό πολιτισμό (quilombos, συλλογική πολιτισμική δημιουργία, συλλογικά αγαθά) και από τους γηγενείς πολιτισμούς (συλλογικό αγαθό, malokas). Από τη λέξη “mutirão” (πληθοπορισμός) στην έννοια της “κοινότητας”, που αντικαθιστά τη λέξη “favela” (φτωχογειτονιά), η Βραζιλία αποτελεί μια πλούσια πηγή κοινών πρακτικών. Ωστόσο, τόσο η αγορά όσο και ο καπιταλισμός εκμεταλλεύονται χωρίς έλεος τα κοινά αγαθά.
Όσον αφορά στην έννοια των “επαναστατικών πόλεων”, που επινοήθηκε από τον κοινωνιολόγο David Harvey, ο de Soto προσθέτει ότι οι πρόσφατες διαμαρτυρίες στο Ρίο ντε Τζανέιρο – “οι διαδηλώσεις, οι λαϊκές συνελεύσεις, οι λαϊκές παρεμβάσεις” – στρέφονται σε μια νέα απαίτηση για το δικαίωμα στην πόλη, “ένα νέο κοινό και έναν δημοκρατικό χώρο συνύπαρξης”. Ο ίδιος ακόμα εξήγησε [en] στο αγγλόφωνο κοινό της ιστοσελίδας ότι: [en]
Το Ρίο Ντε Τζανέιρο, μια πόλη αναγνωρισμένη ως “η θαυμάσια πόλη” διαθέτει πιθανόν ένα από τα πιο πλούσια αγαθά φυσικών και πολιτιστικών κοινών στον κόσμο. Αυτά τα κοινά αγαθά αμφισβητούνται σε μια μεγαλούπολη τεράστιας ανισότητας και, ιστορικά, σε κατάσταση ανάγκης.
Αυτόν τον καιρό που η πόλη πρόκειται να φιλοξενήσει τεράστιας σημασίας γεγονότα, όπως το Παγκόσμιο Κύπελο και οι Ολυμπιακοί Αγώνες, όπου διαμάχες για εξώσεις από σπίτια “ευδοκιμούν” σε πολλές περιοχές, όπου οι διαμαρτυρίες που ξεκίνησαν τον περασμένο Ιούνη εστιάζουν στην κινητικότητα ως κοινό και στο δικαίωμα στην πόλη, παρουσιάστηκε μια σπουδαία ευκαιρία για πολιτική συζήτηση για τα αστικά κοινά.
Οι δραστηριότητες στα πλαίσια του “Mapping the Commons” (“Χαρτογραφώντας τα κοινά αγαθά”) που πραγματοποιήθηκαν [pt] στο Ρίο ντε Τζανέιρο τον περασμένο Οκτώβρη, συμπεριέλαβαν τα σεμινάρια “Παγκόσμιες μητροπόλεις και ανερχόμενες υπηκοότητες” [pt] και “Τι μπορεί η πόλη;” [pt]. Συστάθηκαν ομάδες εργασίας για να φροντίσουν για τον υπολογισμό των παραμέτρων και τη χαρτογράφηση των κοινών στο Ρίο. Η διαδικασία διαδόθηκε μέσω της σελίδας “Χαρτογραφώντας τα κοινά αγαθά στο Ρίο ντε Τζανέιρο” [pt] στο Facebook. Η τελική παρουσίαση των αποτελεσμάτων της μελέτης πραγματοποιήθηκε στις 14 Δεκεμβρίου.
Η Αθήνα, η Κωνσταντινούπολη και τα κοινά αγαθά
Πριν παρουσιαστεί στη Βραζιλία, η ερευνητική μελέτη “Χαρτογραφώντας τα κοινά αγαθά” είχε ήδη συζητηθεί σε εργαστήρια στην Αθήνα [en] (2010) και την Κωνσταντινούπολη [en] (2012). Τα βίντεο από αυτά τα εργαστήρια επίσης παρουσιάστηκαν στο Ρίο.
Η διάσωση του πάρκου Gezi, για παράδειγμα, και ο λαϊκός αναβρασμός που ακολούθησε στην κεντρική περιοχή Beyoglu, στην Κωνσταντινούπολη το 2013, όταν μέρος του πληθυσμού κατασκήνωσε στην περιοχή για να εμποδίσει την κατεδάφιση [en] του πάρκου ως μέρος ενός σχεδίου αστικής ανάπλασης, αποτέλεσαν το θέμα της έρευνας.
Το παρακάτω βίντεο δείχνει πώς η διάσωση των κοινών αγαθών στην Κωνσταντινούπολη μετατράπηκε σε πολιτική διαμάχη, όταν η αστυνομία αντέδρασε βίαια προς τους διαδηλωτές:
[en]
Το βίντεο από την ελληνική πρωτεύουσα, την Αθήνα, εστιάζει σε θέματα γλώσσας, έχοντας ως σημείο εκκίνησης τη λογοτεχνία του Αντόνιο Νέγκρι και του Μάικλ Χαρντ στο βιβλίο τους “Κοινοπολιτεία” (Commonwealth [en]): [en]
Η γλώσσα, όπως οι συμπεριφορές και οι χειρονομίες, είναι το ως επί το πλείστον κοινό, και πράγματι, αν η γλώσσα είχε παραχθεί είτε σε ιδιωτικό είτε σε δημόσιο επίπεδο — που σημαίνει, αν μεγάλο μέρος των λέξεών μας, των φράσεών μας ή μέρη του λόγου αποτελούσαν αντικείμενο ιδιωτικής ιδιοκτησίας ή δημόσιας αρχής — τότε η γλώσσα θα είχε χάσει τη δύναμη της έκφρασής της, της δημιουργικότητάς της και της επικοινωνίας.
[en]
Μια φιλοσοφική διευκρίνιση σχετικά με τα κοινά αγαθά, όπως ισχυρίστηκε [pt] ο de Soto στη σελίδα της μελέτης στο Facebook, μπορεί να βρει κανείς στο blog [es] του Iohannes Maurus, το οποίο συνδέει το θέμα με την οπτική του Μαρξ.