Φωτογραφία από την Arzu Geybullayeva

Μια νέα έκθεση της PEN America με τίτλο «Taming Culture in Georgia» [Δαμάζοντας τον πολιτισμό στη Γεωργία], που κυκλοφόρησε στις 2 Νοεμβρίου 2023, τεκμηριώνει πώς, υπό την ηγεσία του Γεωργιανού Ονείρου, του κυβερνώντος κόμματος της Γεωργίας, η ελευθερία της έκφρασης έχει παρακμάσει και πως αυτή η παρακμή σηματοδοτεί «κίνημα προς τον αυταρχισμό» στη Γεωργία. Πέρα από την προσπάθεια της ηγεσίας της χώρας να περιορίσει την ελευθερία της έκφρασης, υπάρχει μια ορατή και σκόπιμη προσπάθεια να δαμάσει τη ζωντανή πολιτιστική σκηνή της χώρας παρά την αντίσταση της πολιτιστικής κοινότητας, αναφέρει η έκθεση. «Καλλιτέχνες και συγγραφείς αντιμετωπίζουν επιπτώσεις, όταν γίνεται αντιληπτό ότι εργάζονται ενάντια στα κυβερνητικά συμφέροντα», γράφουν οι συντάκτες της έκθεσης.

Το ότι το κυβερνών κόμμα έχει κάνει μια στροφή 180 μοιρών στις ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα στο πρόσφατο παρελθόν δεν αποτελεί είδηση για τους ειδικούς, που παρακολουθούν τις εξελίξεις, που έχουν διαμορφωθεί στη χώρα, «ιδιαίτερα από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022», σύμφωνα με το ρεπορτάζ.

Ωστόσο, η Γεωργία έχει βυθιστεί σε πολιτική κρίση από τον Οκτώβριο του 2020, όταν η χώρα διεξήγαγε κοινοβουλευτικές εκλογές στις 31 Οκτωβρίου, οι οποίες αμφισβητήθηκαν από τις ομάδες της αντιπολίτευσης. Έκτοτε, η χώρα βίωσε «βίαιους διασκορπισμούς διαδηλώσεων, επιθέσεις και παρεμβάσεις στο έργο δημοσιογράφων και ανεξάρτητων ΜΜΕ, παρεμπόδιση του έργου ακτιβιστών κατά της διαφθοράς και διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ της γεωργιανής κοινωνίας και των πολιτικών της ηγετών», αναφέρει η έκθεση.

Εκτός από την επιδείνωση του ιστορικού της χώρας σε ό,τι αφορά τις ελευθερίες και τη δημοκρατία, το κυβερνών κόμμα Γεωργιανό Όνειρο αντιμετώπισε επίσης κριτική για τη στάση του κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ και έχει κάνει σημαντικές αλλαγές στη σχέση του με τη Ρωσία από τότε που η τελευταία εισέβαλε στην Ουκρανία.

Οι Γεωργιανοί αντιτάχθηκαν σθεναρά στη ρωσική εισβολή. Περίπου το 90% του γεωργιανού λαού βλέπει τη Ρωσία ως απειλή, σύμφωνα με έρευνα του Διεθνούς Ρεπουμπλικανικού Ινστιτούτου, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2022.

Και όμως, υποστηρίζει η πρόσφατα δημοσιευμένη έκθεση του PEN, το κόμμα του Γεωργιανού Ονείρου θεωρείται ότι «βρίσκεται όλο και περισσότερο υπό ρωσική επιρροή, δανειζόμενο “σελίδες στρατηγικής” από τον “οδηγό χρήσης” της Ρωσίας».

Μία από αυτές τις σελίδες περιλαμβάνει μια προσπάθεια του κυβερνώντος κόμματος να εγκρίνει τον ίδιο τον νόμο της Γεωργίας για τους «ξένους φορείς». Το προτεινόμενο νομοσχέδιο «για τη διαφάνεια της ξένης επιρροής» ήταν παρόμοιο με τον νόμο του 2012 για τους «ξένους φορείς» της Ρωσίας, ο οποίος έχει χρησιμοποιηθεί για να συντρίψει τη διαφωνία και την αντιπολίτευση στη Ρωσία από τότε που τέθηκε σε ισχύ. Προτάθηκε από μια ομάδα μελών του κοινοβουλίου, πριν από το Γεωργιανό Όνειρο, που αποχώρησαν από το κόμμα και ίδρυσαν το δικό τους πολιτικό κόμμα με την ονομασία Λαϊκή Εξουσία τον Αύγουστο του 2022. Εάν εγκριθεί, το νομοσχέδιο θα «ανάγκαζε τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, που χρηματοδοτούνται από το εξωτερικό, να εγγραφούν ως φορείς ξένης επιρροής», ανέφερε το Eurasianet.

Αυτό που πέρασε απαρατήρητο, ωστόσο, λένε οι συντάκτες της έκθεσης, είναι οι «απειλές για τον γεωργιανό πολιτιστικό τομέα, βασικό συστατικό της γεωργιανής κοινωνίας των πολιτών, και τα δικαιώματα στην ελεύθερη έκφραση, την πρόσβαση στην πληροφόρηση και τη συμμετοχή στην πολιτιστική ζωή».

Τα τελευταία δύο χρόνια, ο κυβερνητικός εκφοβισμός, η παρενόχληση και η παρέμβαση στο έργο των επικριτικών φωνών στον πολιτιστικό τομέα έχουν αυξηθεί σημαντικά, υποδηλώνοντας ότι η κυβέρνηση αισθάνεται ότι απειλείται από έναν ζωντανό και ανεξάρτητο πολιτιστικό τομέα.

Μεταξύ πολλών από τις ανησυχίες που επισημαίνονται στην έκθεση είναι ο διορισμός σε βασικές θέσεις εντός του Υπουργείου Πολιτισμού ατόμων που δεν σχετίζονται με τον πολιτισμό (σε ορισμένες περιπτώσεις από το Υπουργείο Δικαιοσύνης), ξεκινώντας από τη νέα Υπουργό Πολιτισμού, Tea Tsulukiani, που διορίστηκε το 2021, η οποία ήταν πρώην υπουργός Δικαιοσύνης. Αυτοί οι διορισμοί είχαν «σημαντικό αντίκτυπο», περιορίζοντας και υπονομεύοντας «την επιρροή και το έργο ανεξάρτητων, καταρτισμένων επαγγελματιών στον πολιτιστικό τομέα».

Πόλεμος κατά του πολιτισμού

Από τον λογοτεχνικό κόσμο, μέχρι τον κινηματογράφο, τα μουσεία και άλλους τομείς της τέχνης και του πολιτισμού, η γεωργιανή πολιτιστική σκηνή έχει υποχωρήσει από τότε που η Tsulukiani ανέλαβε υπουργός το 2021. Έκτοτε, η υπουργός έχει εμπλακεί σε διαμάχες για την – αποκαλούμενη από την ίδια – απόπειρα «να καθαρίσει την φερόμενη αναποτελεσματικότητα, τη διαφθορά και τον νεποτισμό από τους τομείς της αρμοδιότητάς της».

Τα θέατρα ήταν από τα πρώτα σημεία που στόχευσε η νέα υπουργός. Μετά τη λήξη της τετραετούς θητείας των καλλιτεχνικών διευθυντών, «με απόφαση της Tsulukiani, ορισμένοι από τους διευθυντές του θεάτρου διορίστηκαν χωρίς διαγωνισμό», ανέφερε η Transparency International Georgia [Διεθνής Διαφάνεια της Γεωργίας]. Αλλά ακόμα και όταν ανακοινώθηκαν οι διαγωνισμοί, οι νέοι διευθυντές ήταν γνωστοί για την πίστη τους στο κυβερνών κόμμα.

Επόμενη σειρά ήταν τα εθνικά μουσεία. Σύμφωνα με τη Transparency International Georgia, περίπου 70 υπάλληλοι απολύθηκαν από την Εθνική Υπηρεσία για τη Διατήρηση Πολιτιστικής Κληρονομιάς και το Εθνικό Μουσείο της Γεωργίας μεταξύ 2021 και 2022 και σε ορισμένες περιπτώσεις τους απαγορεύτηκε η είσοδος στους χώρους του μουσείου.

Στη συνέχεια ήρθε η σειρά του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου, το οποίο επίσης αναδιοργανώθηκε, οδηγώντας σε αντιπαράθεση μεταξύ Γεωργιανών συγγραφέων και του Υπουργείου Πολιτισμού σύμφωνα με το ρεπορτάζ της Eurasianet.

Η κινηματογραφική βιομηχανία είχε επίσης το μερίδιό της στη διαμάχη. Στα μέσα Μαρτίου 2022, το Εθνικό Κέντρο Κινηματογράφου της Γεωργίας (GNFC), ένας δημόσιος οργανισμός που χρηματοδοτεί κινηματογραφικά έργα και άλλως υποστηρίζει την κινηματογραφική βιομηχανία, είδε τον επί χρόνια σκηνοθέτη του, Gaga Chkheidze, να απολύεται για λόγους οικονομικής κακοδιαχείρισης. Πριν από την απόλυσή του, ο Chkeidze αντιμετώπισε αρκετές παρεμβάσεις από το Υπουργείο Πολιτισμού σύμφωνα με τα πορίσματα της έκθεσης της PEN.

Στην έκθεση σημειώνεται περαιτέρω:

Η απομάκρυνση από τη γεωργιανή κυβέρνηση κορυφαίων ερευνητών από πολιτιστικά ιδρύματα και η άρνηση επιχορηγήσεων και άλλων πόρων σε ερευνητές κινδυνεύει να υπονομεύσει τόσο τα δικαιώματα αυτών των ατόμων στον πολιτισμό και τη συμμετοχή στην επιστημονική πρόοδο, όσο και τα δικαιώματα των Γεωργιανών και άλλων σε όλο τον κόσμο να επωφελούνται από την έρευνα, τις πληροφορίες και τις γνώσεις σε μια σειρά επιστημονικών και πολιτιστικών πεδίων. Οι τιμωρητικές ενέργειες και οι συστημικές επιθέσεις κατά της καλλιτεχνικής και επαγγελματικής ανεξαρτησίας των πολιτιστικών ιδρυμάτων της Γεωργίας, καθώς και κατά μεμονωμένων καλλιτεχνών και επαγγελματιών, θα έχουν επίσης σοβαρές συνέπειες στην ελευθερία της έκφρασης σε ολόκληρη τη χώρα και στον περαιτέρω στενό αστικό χώρο.

Όσοι μίλησαν στην PEN American είπαν ότι η καταστολή τους θύμιζε τη σοβιετική κατοχή, «κατά τη διάρκεια της οποίας όλη η τέχνη και ο πολιτισμός καταστέλλονταν συστηματικά ή ήταν εκμεταλλεύσιμοι για σκοπούς κυβερνητικής προπαγάνδας».

Το εαν το Γεωργιανό Όνειρο θα λάβει υπόψη του τις συστάσεις που απαριθμεί η PEN America στην έκθεσή της θα φανεί. Η καταστολή από την υπουργό Tsulukiani από τον διορισμό της το 2021 και έπειτα αφήνει ελάχιστες ελπίδες για αυτό.