Ένας πωλητής χρησιμοποιεί το τηλέφωνό του μπροστά από έναν πίνακα που λέει «Συνεχίζουμε τον αγώνα» εν μέσω αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στη Μπογκοτά. Κολομβία, 2021. Φωτογραφία του Martin Galindo για το Long Visual Press / Universal Images Group μέσω Getty Images.

Αυτό το άρθρο γράφτηκε από τη Laura Vidal και δημοσιεύτηκε αρχικά στο IFEX στις 12 Δεκεμβρίου 2023. Μια επεξεργασμένη έκδοση δημοσιεύεται εκ νέου στο Global Voices ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου.

Στη Λατινική Αμερική, οι διαδικτυακές διακοπές λειτουργίας δεν είναι κάτι απλό, ένα δίπολο «άσπρο-μαύρο». Οι τακτικές παρεμβολής στην πρόσβαση στο Διαδίκτυο είναι συχνά λεπτές και πιο δύσκολο να εντοπιστούν και περιλαμβάνουν μια ιδιαίτερα ύπουλη μορφή λογοκρισίας. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει σημαντικές προκλήσεις στο έργο ερευνητ(ρι)ών και ακτιβιστ(ρι)ών, αφοσιωμένων στην παρακολούθηση και την καταπολέμηση τέτοιων παραβιάσεων.

Η χρήση της διακοπής λειτουργίας του Διαδικτύου από αυταρχικά καθεστώτα έχει αναδειχθεί παγκοσμίως ως σοβαρή απειλή για την ελευθερία της έκφρασης. Αν και συνήθως θεωρείται σπάνιο φαινόμενο στη Λατινική Αμερική, μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει μια διαφορετική πραγματικότητα. Οργανισμοί και ειδικοί σημειώνουν όλο και περισσότερο διάφορες αποχρώσεις και πλαίσια σε μεθόδους παρεμβολής στην πρόσβαση στο Διαδίκτυο, που είναι σημαντικό να κατανοηθούν, προκειμένου να εντοπιστούν και να αντιμετωπιστούν.

Η ουσία ενός τερματισμού λειτουργίας έγκειται στη σκόπιμη διακοπή των υπηρεσιών επικοινωνίας καθιστώντας τις απρόσιτες ή μη χρησιμοποιήσιμες σε μια συγκεκριμένη περιοχή και υπό συγκεκριμένες συνθήκες.

Οι διακοπές λειτουργίας από αυταρχικές κυβερνήσεις εμφανίζονται συχνά κατά τη διάρκεια ή πριν από κοινωνικά ευαίσθητες καταστάσεις: δημόσιες διαμαρτυρίες, κοινωνικές αναταραχές ή περιόδους εκλογών. Οι διατυπωμένες δικαιολογίες για την επιβολή τέτοιων τερματισμών είναι ποικίλες. Μερικές φορές καλύπτονται από διοικητικές ή δικαστικές εντολές. Άλλες φορές, δεν υπάρχει ρητή οδηγία. Ωστόσο, ένα σημείο είναι συνεπές: ο τερματισμός του Διαδικτύου δεν είναι ποτέ δικαιολογημένη αναλογική απάντηση σε μια κρίση.

Διαβάστε ακόμα: Πέντε λατινοαμερικάνικα ΜΜΕ που αρνούνται να φιμωθούν

Οι κυβερνήσεις στη Λατινική Αμερική συχνά χρησιμοποιούν μια ευρύτερη στρατηγική για να παρεμβαίνουν στην πρόσβαση. Μπορεί να κυμαίνεται από υποβάθμιση της ποιότητας των υπηρεσιών έως τον άμεσο αποκλεισμό συγκεκριμένων ιστοτόπων. Αυτές οι στρατηγικές καταστέλλουν την ελευθερία της έκφρασης, την πρόσβαση σε πληροφορίες και τη γενική υγεία του πολιτικού χώρου, αλλά δεν προκαλούν τον ίδιο βαθμό κριτικής όπως οι διακοπές λειτουργίας.

Σκεφτείτε πώς συμβαίνει αυτό σε μερικές διαφορετικές χώρες.

Στην Κολομβία, διακοπές στο διαδίκτυο και διακοπές σε υπηρεσίες όπως μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων σημειώθηκαν κατά τη διάρκεια των κοινωνικών διαμαρτυριών του 2021. Μια αναφορά της κολομβιανής ΜΚΟ Fundación Karisma με τίτλο Pistolas contra Celulares («Όπλα εναντίον κινητών τηλεφώνων») κατέγραψε πολλά από αυτά τα γεγονότα. Η Movistar, εξέχων πάροχος υπηρεσιών Διαδικτύου (ISP) στην περιοχή, απέδωσε τη διακοπή του Διαδικτύου σε κλοπή καλωδίων, η οποία φέρεται να είχε προκαλέσει διακοπή του Διαδικτύου κατά 25%, επηρεάζοντας κυρίως την περιοχή Αγκουαμπλάνκα. Εξήγησαν επίσης ότι οι επισκευές παρεμποδίστηκαν από συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες.

Ωστόσο, οι καταγγελίες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν μια διαφορετική εικόνα. Το πρωταρχικό πρόβλημα δεν επικεντρώθηκε γύρω από την Αγκουαμπλάνκα, αλλά μάλλον στο Σιλόε και συγκεκριμένα σχετιζόταν με τη συνδεσιμότητα κινητών τηλεφώνων. Η φύση αυτών των καταγγελιών και των περιγραφών υποδηλώνει τη δυνατότητα σκόπιμης επέμβασης, πιθανώς μέσω της χρήσης αποκλειστή σήματος, αντί για ζημιές στην υποδομή.

Σύμφωνα με την Carolina Botero, μέλος του Ιδρύματος Karisma, η λογοκρισία έγινε αισθητή σε διάφορες περιοχές. Αυτό ήταν το συναίσθημα, που μοιράστηκαν και οι άνθρωποι στο Κάλι στις 4 Μαΐου, όπου σημαντικές διακοπές στο διαδίκτυο συνέπεσαν με κοινωνικές αναταραχές και καταστολές διαδηλώσεων και δεκάδες άνθρωποι σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν.

Η διαφοροποιημένη κατάσταση στην Κολομβία έρχεται σε αντίθεση με την Κούβα, όπου ο έλεγχος της κυβέρνησης στις συνδέσεις στο Διαδίκτυο κάνει τα μπλοκαρίσματα και τις παρεμβάσεις πιο εμφανείς (και ευκολότερες) . Το 2021, για παράδειγμα, οι διαδηλωτές και ο γενικός πληθυσμός αντιμετώπισαν διακοπές στο διαδίκτυο και την ηλεκτρική ενέργεια ως απάντηση στις διαμαρτυρίες, που σημάδεψαν εκείνη τη χρονιά το νησί. Κατά τη διάρκεια της διακοπής λειτουργίας, η κυβέρνηση απάντησε με μια επιθετική καταστολή, στην οποία συνελήφθησαν περισσότερα από 5.000 άτομα, συμπεριλαμβανομένων 120 δημοσιογράφων και ακτιβιστ(ρι)ών. Πολλοί εξ αυτών παραμένουν στη φυλακή.

Στοχευμένες και μεμονωμένες περικοπές στις γραμμές επικοινωνίας πραγματοποιούνται επίσης κατά των φωνών αντιφρονούντων. Η στρατηγική δεν είναι νέα. Η κυβέρνηση κόβει μεμονωμένες γραμμές επικοινωνίας από τις αρχές της δεκαετίας του '00, ενώ οι πάροχοι υπηρεσιών Διαδικτύου ρίχνουν το φταίξιμο σε τεχνικές δυσκολίες.

Στην Παραγουάη, η κατάσταση παρουσιάζει μια άλλη δυναμική. Η Coordinadora de Derechos Humanos del Paraguay (CODEHUPY), ένα δίκτυο εθνικών ΜΚΟ που επικεντρώνεται σε παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, κατέγραψε πιθανούς τερματισμούς λειτουργίας του Διαδικτύου στην εξαιρετικά στρατιωτικοποιημένη βόρεια ζώνη. Εδώ, οι διακοπές σήματος στο Διαδίκτυο συχνά προηγούνται των κρατικών παρεμβάσεων. Ωστόσο, το γεγονός ότι αυτές οι αγροτικές περιοχές ήδη υποφέρουν από πολύ χαμηλή συνδεσιμότητα μπορεί να κρύψει την πραγματική έκταση αυτών των διακοπών λειτουργίας.

Η έκθεση του CODEHUPY για τα ανθρώπινα δικαιώματα τόνισε διάφορες παραβιάσεις, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης τερματισμού λειτουργίας του διαδικτύου από την Task Force, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων ασφαλείας. Αυτές οι διαταραχές καθιστούν ολόκληρες περιοχές αόρατες διακόπτοντας την επικοινωνία και επιδεινώνοντας τα ήδη σοβαρά ζητήματα της φυσικής ασφάλειας και των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αυτές τις περιοχές.

Στην περίπτωση της Βενεζουέλας, η ικανότητά της για συνδεσιμότητα έχει εξαντληθεί με την πάροδο των ετών από διάφορους περιορισμούς. Τοπικοί οργανισμοί, όπως το Espacio Público και το Venezuela Inteligente, τεκμηριώνουν περιορισμούς στην πρόσβαση στο διαδίκτυο. Δεν είναι πάντα δυνατό να προσδιοριστεί εάν τέτοιες περικοπές είναι σκόπιμες ή όχι, αλλά σίγουρα συμβάλλουν στην έρημο πληροφοριών, που ενισχύει η κυβέρνηση της Βενεζουέλας μέσω άλλων μέσων λογοκρισίας στο Διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένων των μπλοκαρισμάτων ιστοτόπων.

Ομοίως με την περίπτωση της Παραγουάης, οι τεχνικοί περιορισμοί, που συχνά σημαίνουν και διακοπές ρεύματος, καθιστούν περίπλοκο τον καθορισμό ενός μοτίβου διακοπής λειτουργίας. Αυτό που είναι σαφές, ωστόσο, είναι ότι οι προσπάθειες της κυβέρνησης της Βενεζουέλας να περιορίσει την πρόσβαση στις πληροφορίες είναι συστηματικές . Από τον αποκλεισμό ιστοτόπων μέχρι την παρενόχληση κατά δημοσιογράφων και του Τύπου μέχρι την παρακολούθηση, είναι σαφές ότι αυτές οι προσπάθειες λογοκρισίας δεν είναι μόνο σκόπιμες, αλλά δομικές και στρατηγικές.

Πολύπλευρες απαντήσεις

Σε αυτό το περίπλοκο τοπίο, σύμφωνα με τους ειδικούς, η απάντηση πρέπει επίσης να είναι πολύπλευρη.

Η κατάσταση στην Κολομβία, ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στο Κάλι, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα. Εν μέσω της σύγχυσης και της έλλειψης σαφών πληροφοριών σχετικά με τις διακοπές του διαδικτύου, κολομβιανοί οργανισμοί όπως οι El Veinte, Fundación para la Libertad de Prensa (FLIP), Karisma και ISUR υιοθέτησαν μια νομική προσέγγιση καταθέτοντας tutela, έναν μηχανισμό που έχει σχεδιαστεί για την άμεση προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων έναντι πιθανών παραβιάσεων από τις Αρχές. Αυτή η ενέργεια είχε στόχο να αναγκάσει την κυβέρνηση να εξηγήσει την κατάσταση και να λάβει προληπτικά μέτρα.

Το σκεπτικό πίσω από τη νομική ενέργεια ήταν ότι η κυβέρνηση έφερε την ευθύνη για τη διασφάλιση της πρόσβασης στο Διαδίκτυο. Αν και δεν υπήρχαν οριστικά στοιχεία ότι η κυβέρνηση είχε σκόπιμα διακόψει το Διαδίκτυο, το επιχείρημα ήταν ότι η αυξημένη παρουσία τους στην περιοχή και η εμπλοκή του στρατού στον έλεγχο της δημόσιας τάξης δημιούργησαν την υποχρέωση διατήρησης της πρόσβασης στο Διαδίκτυο και προληπτικής παροχής πληροφοριών για τις δραστηριότητές τους.

Παρά τις δις δικαστικές αποφάσεις εναντίον τους, η υπόθεση ανελήφθη τελικά από το Συνταγματικό Δικαστήριο της Κολομβίας. Ένα χρόνο αργότερα, το δικαστήριο εξέδωσε απόφαση, που στήριξε εν μέρει τα επιχειρήματα των οργανώσεων. Καθώς κανένας από αυτούς δεν βρισκόταν στο Κάλι, η κρίση ήταν ότι παραβιάστηκε η ελευθερία της έκφρασης λόγω αδυναμίας λήψης πληροφοριών, γεγονός που επηρέασε τη δουλειά τους ως οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Για παράδειγμα, το FLIP δεν μπορούσε να λάβει ρεπορτάζ σε πραγματικό χρόνο για επίθεση σε δημοσιογράφους και η Karisma δεν μπορούσε να παρακολουθήσει αποτελεσματικά την κατάσταση.

Το Συνταγματικό Δικαστήριο αναγνώρισε ότι η διακοπή του Διαδικτύου επηρέασε αυτά τα δικαιώματα υπογραμμίζοντας τη συλλογική διάσταση της ελευθερίας της έκφρασης, η οποία περιλαμβάνει το δικαίωμα λήψης και αναζήτησης πληροφοριών.

Η καταπολέμηση της διακοπής λειτουργίας του Διαδικτύου απαιτεί μια συλλογική προσέγγιση φέρνοντας κοντά άτομα με διαφορετικές δεξιότητες και τεχνογνωσία. Αν και μπορεί να υπάρχουν προειδοποιητικά σημάδια, είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθεί με βεβαιότητα πότε και πού μια κυβέρνηση μπορεί να διακόψει την πρόσβαση στο Διαδίκτυο. Αυτή η αβεβαιότητα περιπλέκει τις προσπάθειες υπεράσπισης. Ο μετριασμός των επιπτώσεών τους εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την οξεία παρατήρηση και κατανόηση του φαινομένου στην περιοχή και όχι μόνο.