Ρόδα στο Πρίπιατ, κοντά στον πυρηνικό σταθμό του Τσέρνομπιλ. Φωτογραφία: Ian Bancroft στο Flickr (CC BY 2.0)

Στις 26 Απριλίου 1986, μια συνηθισμένη δοκιμή ασφαλείας στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ στην Ουκρανία οδήγησε σε έκρηξη στον τέταρτο αντιδραστήρα, προκαλώντας ένα τεράστιο νέφος ραδιενεργού σκόνης. Μεταφερόμενη βορειοδυτικά από την πόλη Πρίπιατ, 150 χιλιόμετρα βόρεια του Κίεβου, η σκόνη εξαπλώθηκε στην Ουκρανία και πέρα ​​από τα σύνορα στη Λευκορωσία και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, εκθέτοντας εκατοντάδες χιλιάδες – αν όχι εκατομμύρια – ανθρώπους σε υψηλά επίπεδα αόρατης ακτινοβολίας.

Η έκρηξη στο Τσερνόμπιλ και τα επακόλουθά της θεωρούνται η μεγαλύτερη πυρηνική καταστροφή στην ιστορία της ανθρωπότητας όσον αφορά απώλειες και επηρεαζόμενα θύματα. Οι συζητήσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα σχετικά με τις αιτίες του ατυχήματος. Οι πιο δημοφιλείς περιλαμβάνουν σφάλματα στο σχεδιασμό του αντιδραστήρα και έλλειψη συνειδητοποίησης του πιθανού κινδύνου από το προσωπικό. Η ζημιά όμως μεγεθύνθηκε από το γεγονός ότι η κλίμακα της καταστροφής αποκρύφθηκε από τις σοβιετικές Αρχές, συμπεριλαμβανομένης της διαχείρισης του σταθμού παραγωγής ενέργειας και των κρατικών αξιωματούχων.

Η φρίκη της σοβιετικής γραφειοκρατίας και οι ηρωικές προσπάθειες των πρώτων διασωστών πρόσφατα συγκέντρωσαν νέα προσοχή χάρη στη δραματοποίηση των γεγονότων του 2019 σε μια βραβευμένη τηλεοπτική μίνι σειρά με τίτλο “Τσερνόμπιλ“, σε παραγωγή και σενάριο του Craig Mazin και σκηνοθεσία Johan Renck.

Άδειο εγκαταλελειμμένο κτίριο στο Πρίπιατ κοντά στο Τσερνόμπιλ. Φωτογραφία: Wendelin Jacober στο Flickr (CC0 1.0, δημόσια χρήση).

Φέτος, η Ουκρανία, η Λευκορωσία και άλλες χώρες τιμούν την 35η επέτειο της καταστροφής. Για τον κόσμο, η ιστορία του Τσερνόμπιλ συμβολίζει την ευθραυστότητα του περιβάλλοντός μας και την απειλή, που του προκαλεί η ανθρώπινη δραστηριότητα. Για αμέτρητους πολίτες, όμως, στην Ουκρανία και τη Λευκορωσία, παραμένει μια προσωπική τραγωδία, όπου χάθηκαν αγαπημένα πρόσωπα, οικογένειες εκτοπίστηκαν, ζωές και προσωπική υγεία καταστράφηκαν. Όπως θα ταίριαζε, εκδηλώσεις μνήμης σε ολόκληρη την περιοχή έλαβαν επίσης και προσωπική διάσταση.

Νυχτερινή αγρυπνία στο Πρίπιατ

Σήμερα, το Πρίπιατ εξακολουθεί να είναι μια πόλη-φάντασμα, όπου κτίρια, που κάποτε φιλοξενούσαν πληθυσμό περίπου 50.000 ανθρώπων, στέκονται άδειο, κατάφυτα με βλάστηση. Επισκέπτες, οπαδοί του “τουρισμού καταστροφών”, έχουν επισκεφτεί τη Ζώνη Αποκλεισμού του Τσερνόμπιλ με την πάροδο των ετών, πρώτα ανεπίσημα και μετά με την ευλογία των Αρχών, και άγρια ​​ζώα περιφέρονται ελεύθερα στους δρόμους της πόλης, μα άλλα σημάδια ζωής είναι σπάνια. Το 2017, Πολωνοί λάτρεις της περιπέτειας σηματοδότησαν την 31η επέτειο του Τσερνόμπιλ με μια συμβολική πράξη: χρησιμοποιώντας γεννήτριες, οι Πολωνοί φώτισαν μερικά από τα κτίρια στο Πρίπιατ, φωτίζοντας την εγκαταλελειμμένη πόλη για πρώτη φορά μετά από περισσότερες από τρεις δεκαετίες.

Φέτος, τοπικοί ακτιβιστές και καλλιτέχνες διοργάνωσαν μια καλλιτεχνική εκδήλωση στο Πρίπιατ με τίτλο Τσερνόμπιλ.35. Στα πλαίσια της αγρυπνίας το βράδυ πριν από την επέτειο, διοργανώθηκε έκθεση φωτογραφίας στην κεντρική πλατεία της πόλης, μαζί με ζωντανή μουσική, αναγνώσεις ποίησης και ένα σόου με φωτισμούς. Μέλη του μουσικού και ποιητικού εγχειρήματος “Euterpa” διάβασαν έργα ποιητών του Τσερνόμπιλ, συνοδευόμενα από αυτοσχέδιους ήχους, που παράγονταν από το PRIPYAT Pianos, ένα εικονικό όργανο, που σχεδιάστηκε από τον συνθέτη Volodymyr Savin με βάση τους ηχογραφημένους ήχους παλιών εγκαταλελειμμένων πιάνων, που βρέθηκαν γύρω από το Πρίπιατ.

У ніч з 25 на 26 квітня відбулася мистецька Акція Chornobyl.35 — люди зібралися, щоб вшанувати пам'ять ліквідаторів аварії на Чорнобильській АЕС. Учасники акції запалили 35 свічок — за кількістю років з моменту вибуху pic.twitter.com/TpC3DjJnYt

— hromadske (@HromadskeUA) April 26, 2021

Μια καλλιτεχνική δράση, το Τσερνόμπιλ.35, πραγματοποιήθηκε τη νύχτα της 25ης Απριλίου προς 26η Απριλίου. Κόσμος συγκεντρώθηκε για να τιμήσει τη μνήμη των πρώτων, που έσπευσαν να συνδράμουν στον πυρηνικό σταθμό του Τσερνόμπιλ. Οι συμμετέχοντες στη δράση άναψαν 35 κεριά, ένα για κάθε έτος που έχει περάσει από τη στιγμή της έκρηξης.

Ο Oleksandr Syrota, ένας από τους διοργανωτές της αγρυπνίας, πρώην κάτοικος του Πρίπιατ και επικεφαλής του Δημοτικού Συμβουλίου της Κρατικής Υπηρεσίας Διαχείρισης της Ζώνης Αποκλεισμού, έγραψε στο Facebook:

Вже кілька років поспіль ми збираємося у м. Прип'ять в ніч проти 26 квітня, щоби вшанувати пам`ять тих, хто віддав свої життя та здоров`я, покинув рідний дім та все, що було йому дорогим, через аварію на Чорнобильській АЕС.

Εδώ και αρκετά χρόνια μαζευόμαστε στο Πρίπιατ το βράδυ πριν τις 26 Απριλίου για να τιμήσουμε τη μνήμη όσων έδωσαν τη ζωή και την υγεία τους, άφησαν τα σπίτια τους και τα αγαπημένα τους πρόσωπα εξαιτίας της καταστροφής του Τσερνόμπιλ.

Ιστορίες από το Τσερνόμπιλ

Άλλοι στην Ουκρανία κατέγραψαν τα επακόλουθα του πυρηνικού ατυχήματος αναλογιζόμενοι τον αντίκτυπο στην ψυχική ευεξία και υγεία χιλιάδων ανθρώπων, αναγνωρίζοντας επίσης την επίδραση των γεγονότων του Τσερνόμπιλ στο αναπτυσσόμενο περιβαλλοντικό κίνημα στην Ουκρανία. Το Nashi.30, ένα πολυμεσικό εγχείρημα ντοκιμαντέρ αφιερωμένο στην 30ή επέτειο της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας και συμπαραγωγής από την Ουκρανική Δημόσια Ραδιοτηλεόραση και το Εργαστήριο Δημοσιογραφίας Δημοσίου Ενδιαφέροντος Ουκρανίας-Βρετανίας, εστίασε το δεύτερο επεισόδιό του στο Τσερνόμπιλ. Μια συλλογή από γραπτές συνεντεύξεις και χρονικά, ένα podcast και ένα ντοκιμαντέρ αποκαλύπτουν πώς τα νέα για την καταστροφή, που σκόπιμα καθυστέρησαν οι σοβιετικές Αρχές, κρυμμένα για μέρες, κινητοποίησαν τους πολίτες για τον σκοπό της περιβαλλοντικής δικαιοσύνης.

☢35 років тому сталася катастрофа на ЧАЕС. Ця трагедія змусила українців замислитися про безпеку довкілля і сколихнула перші екопротести.
▶ Про те, як українці об’єдналися для захисту родин від невидимої загрози, дивіться у 2-му фільмі серіалу #НАШІ30:https://t.co/OanytQJhiw pic.twitter.com/47pOqYnjpK

— Public Interest Journalism Lab (@PIJLab) April 26, 2021

Πριν από 35 χρόνια συνέβη η καταστροφή του πυρηνικού σταθμού Τσερνόμπιλ. Η τραγωδία έκανε τους Ουκρανούς πιο ενήμερους για την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος και ενέπνευσε τις πρώτες οικολογικές διαμαρτυρίες.

Παρακολουθήστε το δεύτερο επεισόδιο #NASHI30 για το πώς ενώθηκαν οι Ουκρανοί για να προστατεύσουν τις οικογένειές τους από την αόρατη απειλή.

Στη Λευκορωσία, όπου η γη, που συνορεύει με την Ουκρανία, ήταν μια από τις περιοχές, που επλήγησαν περισσότερο από τον ραδιενεργό άνεμο, και όπου οι πολίτες διαμαρτύρονται ενάντια σε αμφισβητούμενες εκλογές και την επακόλουθη καταστολή της κυβέρνησης, οι διαδηλωτές άλλαξαν τα ερυθρόλευκα ενδύματά τους σε μαυροκίτρινα, μνημονεύοντας τη μαύρη επέτειο του Τσερνόμπιλ.

Девушки, которые обычно прогуливались по городу в бело-красном, сегодня сменили цвет одежды и зонтов в знак скорби о жертвах катастрофы на ЧАЭС. И прогулялись вдоль одного из домов столицы, куда переселили чернобыльцев и ликвидаторов аварии. pic.twitter.com/zPY6u2unWU

— TUT.BY (@tutby) April 26, 2021

Οι γυναίκες, οι οποίες συνήθως περπατούσαν στην πόλη φορώντας λευκά και κόκκινα, άλλαξαν το χρώμα των ρούχων και των ομπρελών τους σε πένθος για τα θύματα της πυρηνικής καταστροφής του Τσερνόμπιλ. Έκαναν μια βόλτα σε ένα από τα κτίρια της πρωτεύουσας, όπου είχαν μεταφερθεί οι κάτοικοι του Τσερνόμπιλ και οι εκκαθαριστές του ατυχήματος.

Μπορεί μια ζώνη αποκλεισμού να γίνει Τόπος Παγκόσμιας Κληρονομιάς;

Παρά τη μαύρη ιστορία και το θλιβερό παρόν του Τσερνόμπιλ και των γύρω περιοχών, η Ουκρανία αναζητά τρόπους για να αναβιώσει την περιοχή και να αξιοποιήσει την εμβληματική της φύση. Σύμφωνα με πρόσφατο ρεπορτάζ του Reuters, η ουκρανική κυβέρνηση ξεκίνησε εργασίες, που θα μπορούσαν σύντομα να της επιτρέψουν να υποβάλει αίτηση για να οριστούν οι πόλεις Τσερνόμπιλ και Πρίπιατ ως Τόποι Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Η ελπίδα είναι ότι ένας τέτοιος χαρακτηρισμός από τον πολιτιστικό, επιστημονικό και εκπαιδευτικό φορέα των Ηνωμένων Εθνών θα μπορούσε ενδεχομένως να φέρει περισσότερη χρηματοδότηση και περισσότερους τουρίστες στη ζώνη αποκλεισμού.

Όπως είπε ο υπουργός Πολιτισμού της Ουκρανίας, Ολεξάντρ Τκατσένκο, στο Reuters:

We believe that putting Chernobyl on the UNESCO heritage list is a first and important step towards having this great place as a unique destination of interest for the whole of mankind. The importance of the Chernobyl zone lays far beyond Ukraine’s borders… It is not only about commemoration, but also history and people’s rights.

Πιστεύουμε ότι η καταχώριση του Τσερνόμπιλ στον κατάλογο της κληρονομιάς της UNESCO είναι ένα πρώτο και σημαντικό βήμα για να έχουμε αυτό το υπέροχο μέρος ως μοναδικό προορισμό ενδιαφέροντος για ολόκληρη την ανθρωπότητα. Η σημασία της ζώνης του Τσερνόμπιλ βρίσκεται πολύ πέρα από τα σύνορα της Ουκρανίας…Δεν αφορά μόνο τη μνήμη, αλλά και την ιστορία και τα δικαιώματα των ανθρώπων.