Ο πρωθυπουργός της Αλβανίας Έντι Ράμα φιλοξενεί τον Κινέζο ΥΠΕΞ, Γουάνγκ Γι στα Τίρανα στις 29 Οκτωβρίου 2021. Στιγμιότυπο από βίντεο από το γραφείο του πρωθυπουργού, δημόσιας χρήσης.

Το 2017, η Αλβανία υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με την Κίνα στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Μία Ζώνη Ένας Δρόμος (BRI). Σχεδιάστηκε ως μια προσπάθεια ενίσχυσης της διμερούς συνεργασίας στους τομείς των υποδομών, της παραγωγικής ικανότητας, του τουρισμού και της γεωργίας. Έξι χρόνια αργότερα, πολύ λίγα έχουν επιτευχθεί.

Κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας στην Αλβανία από τον Κινέζο αντιπρόεδρο της κυβέρνησης Ζανγκ Γκάο Λι στις 17 Απριλίου 2017, και οι δύο πλευρές δήλωσαν ότι το βαλκανικό κράτος είναι μια σημαντική χώρα κατά μήκος της Πρωτοβουλίας Μία Ζώνη Ένας Δρόμος. Ο Ζανγκ ενθάρρυνε Τίρανα και Πεκίνο να επιταχύνουν τη διαπραγμάτευση και την υπογραφή ενός διακυβερνητικού Μνημονίου Κατανόησης για την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος για τον καλύτερο σχεδιασμό και καθοδήγηση της διμερούς συνεργασίας, προκειμένου να αποδώσουν πιο καρποφόρα αποτελέσματα.

Ο Ζανγκ, όπως αναφέρεται σε άρθρο του Xinhua, είπε:

Η Κίνα επιθυμεί να συμμετάσχει ενεργά σε μεγάλα αλβανικά έργα υποδομής και ενέργειας, όπως δρόμοι, υδροηλεκτρικοί σταθμοί και ζώνες οικονομικής ανάπτυξης, και να ενισχύσει τη συνεργασία σε πολιτιστικές και ανταλλαγές ανθρώπων, κινηματογραφικές ταινίες, εκπαίδευση και τουρισμό.

Ωστόσο, χρειάστηκαν πέντε χρόνια μετά την επίσκεψη του Ζανγκ για να υπογράψει η Αλβανία το Μνημόνιο Συναντίληψης «για σύσταση κοινής ομάδας εργασίας για επενδυτική συνεργασία» τον Φεβρουάριο του 2021 από την Υπουργό Οικονομικών και Οικονομίας Anila Denaj και τον Κινέζο Υπουργό Εμπορίου Wang Wentao.

Η Αλβανία μαθαίνει από τις αποτυχίες σε άλλες βαλκανικές χώρες

Ενώ υπάρχουν περίπου 120 έργα που συνδέονται με την Κίνα αξίας σχεδόν 32 δισεκατομμυρίων δολαρίων στα Βαλκάνια, η πλειονότητα των οποίων είναι στους τομείς των υποδομών και της ενέργειας, η Αλβανία έχει αποφύγει σε μεγάλο βαθμό τη συσσώρευση τεράστιου κινεζικού χρέους σε αντάλλαγμα για την ανάπτυξη, αντί για εξαγορές που δεν απειλούν να επηρεάσουν το μέλλον της χώρας, έγραψε το Foreign Policy σε άρθρο του.

Ένα από τα παραδείγματα αυξανόμενων κινεζικών χρεών στα Βαλκάνια είναι το Μαυροβούνιο: ένας αυτοκινητόδρομος ύψους 1 δισεκατομμυρίου δολαρίων που απέτυχε σε πολλαπλές μελέτες σκοπιμότητας και βυθίστηκε σε καθυστερήσεις. Τα πρώτα 41 χιλιόμετρα του αυτοκινητόδρομου μήκους 163 χιλιομέτρων άνοιξαν τον Ιούλιο του 2022. Μόλις χαιρετίστηκε από την Κίνα ως έργο ορόσημο το 2014, ο αυτοκινητόδρομος έχει γίνει έκτοτε ένα προειδοποιητικό παράδειγμα, που συνδύασε τους κινδύνους της κακής ποιότητας κινεζικών κατασκευών και τις πρόχειρες πρακτικές δανεισμού με ενδημικά τοπικές ανησυχίες για τη διαφθορά στη βαλκανική χώρα.

Η Βόρεια Μακεδονία είχε μια παρόμοια μη κολακευτική εμπειρία με τα δάνεια από την Exim Bank της Κίνας για την κατασκευή αυτοκινητοδρόμων. Σχεδόν εννέα χρόνια από την έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών, ο κρίσιμος αυτοκινητόδρομος Κίτσεβο-Οχρίδα δεν έχει ολοκληρωθεί. Εν τω μεταξύ, η Κίνα, ως μέρος των έργων Πρωτοβουλίας Μία Ζώνη Ένας Δρόμος, εισβάλλει επίσης στον σιδηροδρομικό τομέα της Βόρειας Μακεδονίας.

Ερωτηθείς εάν η Αλβανία πρέπει να ανησυχεί για την επανάληψη των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν άλλα βαλκανικά κράτη, ο πολιτικός αναλυτής Ben Andoni με έδρα τα Τίρανα είπε στο Global Voices:

Θα πρέπει να φοβάται πολύ. Οι μεγάλες διαφορές στη διεθνή πολιτική τοποθετούν και τις δύο χώρες σε σχεδόν αντίθετες πλευρές των οδοφραγμάτων. Η Αλβανία είναι πιστός σύμμαχος των ΗΠΑ, των οποίων η Κίνα είναι αποφασισμένος αντίπαλος και αμφισβητίας. Το έργο του αυτοκινητόδρομου, που κράτησε τόσο πολύ, και το χρέος, για το οποίο το Μαυροβούνιο έλαβε δάνειο από την Τράπεζα Εξαγωγών-Εισαγωγών της Κίνας, έδειξαν ανοιχτά μια εικόνα της Κίνας στην περιοχή μας και στην Ευρώπη, που δεν είναι πολύ θετική.

Η παρουσία της Κίνας στα Βαλκάνια φαίνεται μεγάλη και έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Η Κίνα έχει επενδύσει δισεκατομμύρια στην περιοχή και έχουν εκφραστεί ανησυχίες για την οικονομική εξάρτηση από το Πεκίνο. Ευτυχώς, η συμπεριφορά της Κίνας οδήγησε στην κινητοποίηση των ευρωπαϊκών χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων για να βοηθήσουν το Μαυροβούνιο να αποπληρώσει το χρέος του προς την Κίνα ύψους ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων. Η Αλβανία με τις δυνατότητές της θα μπορούσε να τα βρει πολύ πιο δύσκολα και θα χρειαζόταν μια μακρά διαπραγμάτευση, αν βρισκόταν αντιμέτωπη με μια τέτοια κατάσταση. Επομένως, προσοχή μαζί με ανησυχία.

Επίδειξη κινεζικής και αλβανικής σημαίας στο αεροδρόμιο των Τιράνων το 2019. Φωτογραφία από τον Filip Stojanovski, CC BY 3.0 .

Και πράγματι η πρόοδος στη συμμετοχή της Αλβανίας στην Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος ήταν αργή. Η στάση της χώρας απέναντι στην πρωτοβουλία διατυπώθηκε ξεκάθαρα από τον πρωθυπουργό κατά τη διάρκεια πρόσφατης επίσημης επίσκεψης στην Ιαπωνία. Ο Έντι Ράμα δήλωσε ότι δεν είδε οικονομικά οφέλη από ό,τι έχει απομείνει από το μπλοκ οικονομικής συνεργασίας «17+1» της Κίνας με τα έθνη της Ανατολικής Ευρώπης, μια μορφή που ξεκίνησε πριν από την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε για την υλοποίηση των στόχων της.

Η ιδιότητα μέλους του μπλοκ έχει συρρικνωθεί, με τη Λιθουανία να αποχωρεί το 2021 και τη Λετονία και την Εσθονία να αποχωρούν πέρυσι. Μιλώντας με τον Nikkei Asia στο Τόκιο στις 22 Φεβρουαρίου 2023, ο Ράμα περιέγραψε το πλαίσιο ως μη επωφελές, προσθέτοντας: «Όσον αφορά τον οικονομικό αντίκτυπο, θα έλεγα μηδέν». Ωστόσο, είπε ο Ράμα, η κυβέρνησή του «δεν πρόκειται να αποσυρθεί. Θα μείνουμε και νομίζω ότι η απόσυρση κατ’ αρχήν δεν είναι καλή ιδέα». Πρόσθεσε ότι είναι σημαντικό για τις χώρες να «μιλάμε όσο περισσότερο μπορούμε μεταξύ μας» και «να μπαίνουμε στη θέση των άλλων».

Ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος παρά τους ιστορικούς δεσμούς;

Στην πραγματικότητα, η Αλβανία είναι προδιατεθειμένη για συνεργασία με την Κίνα. Ήταν ένα από τα πρώτα ευρωπαϊκά έθνη, που συνήψε διπλωματικές σχέσεις με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας το 1949. Κατά κάποιο τρόπο, θα ήταν πιο σωστό να μιλήσουμε για την επιστροφή της Κίνας στην Αλβανία παρά για την άφιξη στην Αλβανία. Πράγματι, η στήριξη της αλβανικής οικονομίας ήταν κρίσιμη κατά τη δεκαετία του '70. Το 1973 και το 1974, η Αλβανία έστειλε το 24% των εξαγωγών της στην Κίνα, από όπου λάμβανε το 60% των συνολικών εισαγωγών της (σε επενδυτικά αγαθά και χρηματοδοτήθηκαν μέσω κινεζικής οικονομικής στήριξης). Τα έτη 1971-1975 μπορούν να θεωρηθούν «τα χρυσά χρόνια της διμερούς οικονομικής συνεργασίας».

Αλλά η σημερινή Αλβανία είναι μέλος του ΝΑΤΟ, στενός σύμμαχος των ΗΠΑ και θέλει να δει τον εαυτό της μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο μέλλον. «Θέλουμε να μοιραστούμε το βάρος ασφαλείας μας με χώρες που αποτελούν μέρος των στρατηγικών μας συμμαχιών. Αυτά ονομάζονται Ηνωμένες Πολιτείες και Ευρωπαϊκή Ένωση», είπε ο Ράμα κατά την ίδια συνέντευξη στο Nikkei Asia.

Η Ουάσιγκτον και το Πεκίνο ανταγωνίζονται ξεκάθαρα για την προσοχή και, σύμφωνα με το ίδιο άρθρο της Foreign Policy, οι ΗΠΑ φαίνεται να επιβραβεύουν την Αλβανία, που είπε όχι στην Κίνα:

 Το ανανεωμένο ενδιαφέρον της Ουάσιγκτον για την Αλβανία ξεκίνησε το 2020, όταν η χώρα εντάχθηκε στην πρωτοβουλία Clean Network, ένα πρόγραμμα της διοίκησης Τραμπ, που προσπάθησε να αμφισβητήσει την κυριαρχία των κινεζικών εταιρειών στην κινητή τεχνολογία 4G και 5G. Η Αλβανία ήταν η πρώτη χώρα στην περιοχή, που προσχώρησε και  χρησιμοποίησε τη συμμετοχή της για να κερδίσει την εύνοια της Ουάσιγκτον, η οποία χαίρεται για την υποστήριξη στην περιοχή.

Η εθνική ασφάλεια είναι ίσως ένα από τα κύρια εμπόδια, που εμποδίζουν τα μεγάλα κινεζικά έργα, όπως εξηγεί στο Global Voices ο Leftioni Peristere, δημοσιογράφος που καλύπτει την Κίνα:

Για την Κίνα, τα έργα στην Αλβανία είναι πολύ μικρά. Εκφράστηκε ενδιαφέρον για την ανακαίνιση ολόκληρου του δικτύου μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, το οποίο είναι εξαιρετικά απαραίτητο. Ωστόσο, υπάρχουν παράγοντες, που απαιτούν ανάλυση ως προς το γιατί ένα τέτοιο έργο δεν μπορείς να το εμπιστευτείς σε μια κινεζική εταιρεία. Η Αλβανία είναι χώρα του ΝΑΤΟ. Δεν μπορεί να αφήσει ολόκληρο το ενεργειακό δίκτυο, μια κρίσιμη υποδομή, στα χέρια μιας κινεζικής εταιρείας.

Ο Peristere επισημαίνει επίσης ότι η Κίνα έπρεπε να παραχωρήσει δάνεια για έργα BRI, κάτι που συχνά υποβαθμίζεται από το Πεκίνο επειδή:

Δεδομένου ότι η Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος θεωρείται αποκλειστική πρωτοβουλία του προέδρου Σι Τζινπίνγκ, ακόμη και χωρίς να αποκομίσει κανένα αποτέλεσμα, θα προωθηθεί εγχώρια στην Κίνα ως επιτυχία του ηγέτη.

Σε κάθε περίπτωση, η Κίνα δεν έχει καταφέρει πολλά σε αυτή την ιστορική επιστροφή. Σύμφωνα με το China Index, μια πρωτοβουλία του Doublethink Lab, μιας ταϊβανέζικης κοινωνίας των πολιτών που ασχολείται με τη μελέτη της κακής επιρροής του ψηφιακού αυταρχισμού, η Αλβανία είναι ένα από τα μέρη που επηρεάζονται λιγότερο από την Κίνα σε μια λίστα με 82 χώρες που έχουν ερευνηθεί μέχρι στιγμής. Κυρίως, το Πεκίνο είναι παρόν στα ΜΜΕ και στο εμπόριο. Μέχρι στιγμής φαίνεται ότι η σινοαλβανική φιλία της δεκαετίας του '70 δεν έχει υποστηρίξει πολύ την Πρωτοβουλία Μία Ζώνη Ένας Δρόμος και παραμένει σε μεγάλο βαθμό συμβολική.

Ερωτηθείς πώς πρέπει να αντιμετωπίζει η Αλβανία τη συνεργασία με την Κίνα στην τρέχουσα γεωπολιτική κατάσταση, ο Andoni αναφέρει ότι η μνήμη των ιστορικών και πολιτιστικών δεσμών είναι ακόμα ζωντανή στην παλαιότερη γενιά στην Κίνα:

Πρέπει να το χρησιμοποιήσουμε αυτό προς όφελος των δύο χωρών μας, συμπεριλαμβανομένου του αθλητισμού, αλλά χωρίς να επηρεαστούν οι διεθνείς υποχρεώσεις των δύο μερών.