Ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς και ο υπουργός Άμυνας της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Wei Fenghe, 26 Μαρτίου 2021. Φωτογραφία δημοσιότητας από την Προεδρία της Σερβίας/Dimitrije Goll. Επιτρέπεται η χρήση.

Αυτό το κείμενο του Nikolija Čodanović, δημοσιογράφου του Istinomer (Αληθόμετρο), μιας πρωτοβουλίας ελέγχου δεδομένων του Κέντρου Έρευνας, Διαφάνειας και Λογοδοσίας (CRTA), εμφανίστηκε αρχικά στο Transitions. Μια επεξεργασμένη έκδοση δημοσιεύεται παρακάτω ως μέρος συμφωνίας κοινής χρήσης περιεχομένου με το Global Voices.

Η Σερβία συνεχίζει να διαφημίζει την πρόοδο της χώρας στην ευθυγράμμισή της με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ, αλλά δεν θα υπάρξουν πραγματικά κέρδη με το Κόσοβο στην ημερήσια διάταξη.  

Στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο πρόεδρος της Σερβίας Αλεξάνταρ Βούτσιτς ταξίδεψε στις όχθες της εκπληκτικής λίμνης Μπλεντ στη Σλοβενία ​​για να μιλήσει για το μέλλον της Ευρώπης. Ήταν ένας από τους πολλούς ηγέτες, που εμφανίστηκαν στο φετινό 16ο Στρατηγικό Φόρουμ του Μπλεντ και βρήκε την ευκαιρία να παραπονεθεί για την έλλειψη βούλησης στην ΕΕ για διεύρυνση και για το πώς «οι Ευρωπαίοι και οι Αμερικανοί είναι απασχολημένοι με την Κίνα».

Ο Βούτσιτς εκμυστηρεύτηκε στα ΜΜΕ: «Μόλις απομακρυνθούν από τις κάμερες — και μπροστά στις κάμερες, τα θέματά τους είναι η πράσινη ατζέντα και η κλιματική αλλαγή — το μόνο που μένει είναι η Κίνα».

Όμως, εκτός από τα κουτσομπολιά, ο Βούτσιτς είχε την ευκαιρία για κάτι πιο σημαντικό: να προωθήσει τις ευρωπαϊκές προοπτικές της χώρας του με τον Σαρλ Μισέλ, τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του οργάνου της Ευρωπαϊκής Ένωσης που συγκεντρώνει τους ηγέτες της ΕΕ για να καθορίσουν την πολιτική ατζέντα του μπλοκ. Ο Βούτσιτς αργότερα υπερηφανεύτηκε στους δημοσιογράφους ότι είχε πει στον Μισέλ ότι η Σερβία τήρησε την υπόσχεσή της να ευθυγραμμίσει την εξωτερική της πολιτική πιο κοντά στην ΕΕ, ενώ παράλληλα προστατεύει τα εθνικά της συμφέροντα.

«Αυτό που είναι σημαντικό είναι ότι δώσαμε την υπόσχεσή μας να αυξήσουμε το ποσοστό ευθυγράμμισης  με τις αποφάσεις εξωτερικής πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το αυξήσαμε από το 48,28% σε περισσότερο από 62%», είπε ο Βούτσιτς, προσθέτοντας ότι υπάρχουν «συγκεκριμένοι περιορισμοί» όσον αφορά «την περίπλοκη δέσμευση» των σερβικών συμφερόντων, που σχετίζονται με το Κόσοβο. Η διαδικασία επίσης «δεν ήταν τόσο απλή όσο φαίνεται».

Οι περισσότεροι Σέρβοι αναλυτές θα συμφωνούσαν με αυτήν την εκτίμηση, αν και πιθανότατα θα τοποθετούσαν την πηγή της πολυπλοκότητας αλλού. Η χώρα μπορεί, θεωρητικά, να αυξήσει τον «ποσοστό ευθυγράμμισής» της (οι αριθμοί, ωστόσο, είναι συζητήσιμοι, όπως υποδεικνύεται παρακάτω), αλλά πρόοδος μπορεί να σημειωθεί ελάχιστη, όσο ο Βούτσιτς και η κυβέρνησή του έχουν τόσο μεγάλο απόθεμα σε στρατηγικές σχέσεις με Κίνα και Ρωσία. Και με τις δύο χώρες, η εστίαση του κοινού είναι στην ενίσχυση της οικονομικής συνεργασίας, ιδίως με την Κίνα, όπως αντικατοπτρίζεται στην αύξηση των επενδύσεων τα τελευταία χρόνια. Η Σερβία εξαρτάται από τη Μόσχα για φυσικό αέριο και ορισμένοι αξιωματούχοι βλέπουν δυνατότητες στη συμφωνία ελεύθερου εμπορίου, που υπογράφηκε το 2019 με την κυριαρχούμενη από τη Ρωσία Ευρασιατική Οικονομική Ένωση. Επιπλέον, οι καλές σχέσεις με τη Μόσχα παραμένουν σημαντικές για ένα μεγάλο τμήμα του εκλογικού σώματος και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για εσωτερικούς πολιτικούς λόγους.

Στο επίκεντρο της καλής θέλησης της κυβέρνησης προς τη Ρωσία και την Κίνα, ωστόσο, παραμένει το Κόσοβο, του οποίου την ανεξαρτησία, μαζί με τη Σερβία, αρνήθηκαν να αναγνωρίσουν. Το Βελιγράδι ελπίζει ξεκάθαρα ότι το Πεκίνο και η Μόσχα θα συνεχίσουν να έχουν την πλάτη της χώρας στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ για τυχόν ψηφίσματα, που αφορούν το Κόσοβο.

Το 77% των ερωτηθέντων στη Σερβία σε πρόσφατη έρευνα του Κέντρου Ελεύθερων Εκλογών και Δημοκρατίας  πίστευε ότι η Κίνα είχε θετική επιρροή στη Σερβία και το 72% πίστευε το ίδιο και για τη Ρωσία. Μόνο το 26% εκτιμά τόσο πολύ την ΕΕ και το 15% των Ηνωμένων Πολιτειών.

Αργή πρόοδος

Το πρώτο άρθρο του Σερβικού Συντάγματος ορίζει μια ευρωπαϊκή ατζέντα για τη χώρα:

Η Δημοκρατία της Σερβίας είναι ένα κράτος του σερβικού λαού και όλων των πολιτών που ζουν σε αυτό, με βάση το κράτος δικαίου και την κοινωνική δικαιοσύνη, τις αρχές της πολιτικής δημοκρατίας, τα ανθρώπινα και μειονοτικά δικαιώματα και ελευθερίες και τη δέσμευση στις ευρωπαϊκές αρχές και αξίες .

Τουλάχιστον στα χαρτιά, η Σερβία ακολουθεί τον ευρωπαϊκό δρόμο. Έγινε υποψήφια για ένταξη στην ΕΕ το 2012 και έκτοτε έχει αρχίσει να διαπραγματεύεται  18 από τα 35 «κεφάλαια» προσχώρησης, αλλά μόνο δύο έχουν κλείσει προσωρινά και δεν έχουν ξεκινήσει συνομιλίες για άλλα κεφάλαια για σχεδόν δύο χρόνια.

Ένα από τα πιο κρίσιμα κεφάλαια, που δεν έχουν ανοίξει, είναι αυτό για την εξωτερική πολιτική, την πολιτική ασφάλειας και άμυνας. Σύμφωνα με την έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής  για το 2020, η Σερβία είχε σημειώσει «κάποια πρόοδο, όταν το κοινοβούλιο ενέκρινε νέες στρατηγικές ασφάλειας και άμυνας». Ωστόσο, «τα πρότυπα ευθυγράμμισης παρέμειναν σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητα» και «έγιναν ορισμένες δηλώσεις και δεσμεύσεις από υψηλόβαθμους αξιωματούχους που ήταν αντίθετες με τις θέσεις της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική».

Σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς του Βούτσιτς, το Κέντρο Διεθνών Υποθέσεων και Υποθέσεων Ασφάλειας (ISAC) με έδρα το Βελιγράδι κατέγραψε μικρή πτώση στο ποσοστό των θέσεων εξωτερικής πολιτικής της Σερβίας που ακολούθησαν τη γραμμή της ΕΕ ανεβάζοντας το συνολικό ποσοστό το 2020 στο 56%. Η ISAC είπε ότι το χαμηλότερο ποσοστό ευθυγράμμισης στη Σερβία μέχρι στιγμής ήταν 47% το 2017, ενώ το υψηλότερο ποσοστό ήταν 66% το 2015.

Ένας από τους συντάκτες της ανάλυσης, ο Igor Novaković, είπε ότι η μελέτη έδειξε ότι η θέση της Σερβίας έρχεται σε αντίθεση με την ΕΕ, όταν επρόκειτο για τις πολιτικές της ΕΕ σχετικά με τη Ρωσία και την Κίνα. Υποθέτει ότι οι θέσεις της Σερβίας ήταν ανταπόδοση για τη στήριξη, που έδειξαν αυτές οι χώρες στο Συμβούλιο Ασφαλείας σχετικά με το ζήτημα του Κοσόβου.

«Εάν υπάρχουν λιγότερες δηλώσεις [πολιτικής της ΕΕ] που σχετίζονται με τη Ρωσία και την Κίνα, τότε ο αριθμός των δηλώσεων, που υποστηρίζουμε, δηλαδή το ποσοστό ευθυγράμμισης, αυξάνεται», είπε ο Novaković. Για παράδειγμα, υπενθύμισε ότι το 2012 και το 2013, η ευθυγράμμιση ήταν πάνω από 90%, αλλά, τότε, σχεδόν καμία δήλωση της ΕΕ δεν είχε αναφερθεί στη Ρωσία και την Κίνα. «Αυτό εξηγεί τα πάντα», πρόσθεσε, λέγοντας ότι η απλή αναφορά ποσοστών χωρίς να αναλυθεί ποια θέματα είναι σημεία σύγκρουσης αποκαλύπτει λίγα.

Ο Vladimir Međak, πρώην βοηθός διευθυντής του Γραφείου Ευρωπαϊκής Ένταξης της σερβικής κυβέρνησης, συμφωνεί ότι τα ποσοστά ευθυγράμμισης δεν είναι αυτά που έχουν σημασία. Ο Međak είναι πλέον αντιπρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κινήματος στη Σερβία, μιας ΜΚΟ που υποστηρίζει την πλήρη ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της χώρας.

«Οι αριθμοί είναι εντελώς άσχετοι, αν πάτε στην Ουάσιγκτον και υπογράψετε μια συμφωνία  για τη μεταφορά της πρεσβείας στην Ιερουσαλήμ και διορίσετε έναν πρεσβευτή στη Δαμασκό, εντελώς αντίθετα με τις θέσεις εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ», είπε ο Međak, προσθέτοντας ότι η Σερβία «είναι πολύ πιο πέρα ​​από το σημείο, το ποσοστό μπορεί να εντυπωσιάσει οποιονδήποτε». Αμφιβάλλει ότι μπορεί να γίνει οτιδήποτε για να βελτιωθεί η προσχώρηση της χώρας στις θέσεις εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, δεδομένου ότι τόσα πολλά σχετίζονται με το Κόσοβο.

Η υιοθέτηση μιας «ανεξάρτητης» εξωτερικής πολιτικής, όπως την περιγράφει η κυβέρνηση, «ισοδυναμεί με «μη ευθυγράμμιση με την εξωτερική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης», είπε ο Međak. «Τι κέρδισε η Σερβία ανοίγοντας πρεσβεία στη Συρία; Μόνο πρόβλημα δημιούργησε με την ΕΕ».

Η ευθυγράμμιση δεν ισοδυναμεί με υποστήριξη

Σύμφωνα με τον Međak, η Σερβία μπορεί να συμφωνεί με την εξωτερική πολιτική της ΕΕ, αλλά η πραγματικότητα είναι αλλού.

Επιβάλαμε κυρώσεις εναντίον του [Λευκορώσου Προέδρου Αλεξάντρ] Λουκασενκα και υποστηρίξαμε την επίπληξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Λουκασένκα και στη συνέχεια του ζητήσαμε συγγνώμη. Αυτό λέει ξεκάθαρα: «Έπρεπε να το κάνουμε αυτό λόγω της ΕΕ, αλλά δεν το πιστεύουμε πραγματικά». 

Εάν η Σερβία μιλάει για ευρωπαϊκές αξίες και ενεργεί εντελώς αντίθετα, είναι απλά θέμα χρόνου μέχρι να ρωτήσει κάποιος εάν η Σερβία είναι καθόλου συμβατή με την ΕΕ, είπε.

«Είναι οι αξίες μας πιο συμβατές με  τον Λουκασένκο και τον [Τούρκο Πρόεδρο]  Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ή με την Ευρωπαϊκή Ένωση;» ρωτάει ο Međak. «Η απόφαση για την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση θα ληφθεί από χώρες, που υπερασπίζονται σοβαρά τα ανθρώπινα δικαιώματα».

Ο Novaković της ISAC επεσήμανε επίσης τη σημασία της ευθυγράμμισης για όσους συζητούν για το μέλλον της Σερβίας. «Με την ευθυγράμμιση, αποδεικνύουμε ότι μια μέρα θα είμαστε πρόθυμοι να δράσουμε στο πολιτικό πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ότι θα λάβουμε επίσης υπόψη τα συμφέροντα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης», είπε.

Αν αυτό δεν καταλήξει, δεν θα χαθούν όλα, πιστεύουν ορισμένοι από τους στενότερους συνεργάτες του Βούτσιτς. Ο σημερινός υπουργός Εσωτερικών Aleksandar Vulin, όταν ήταν υπουργός Άμυνας, είπε κάποτε ότι η Σερβία δεν θα παρακαλούσε να ενταχθεί στην Ευρώπη, εάν η Ευρώπη δεν ήθελε τη Σερβία.

«Δεν χρειάζεται να είμαστε μέλος σε τίποτα, αλλά πρέπει να διαφυλάξουμε την αξιοπρέπειά μας και να δούμε ποια είναι τα πολιτικά και οικονομικά μας συμφέροντα», είπε ο Vulin. «Δεν μας θέλει η Ευρώπη; Θα βρούμε τον τρόπο να μας θέλουν άλλες μεγάλες και ισχυρές χώρες».