Έργο τέχνης της Mariam A., που χρησιμοποιείται με άδεια.

Το Παγκόσμιο Κύπελλο στο Κατάρ ανέδειξε για άλλη μια φορά τις πραγματικότητες των μεταναστών εργατών: έχουν εμφανιστεί ιστορίες θανάτου, τραυματισμών και επικίνδυνων συνθηκών εργασίας όσων έχτισαν την υποδομή για την εκδήλωση.

Ο Guardian καθορίζει τον αριθμό των θανάτων μεταναστών εργαζομένων την τελευταία δεκαετία από την απονομή του Παγκοσμίου Κυπέλλου σε 6.500. Αυτή η έκθεση εφιστά την προσοχή σε σημαντικά ζητήματα σχετικά με την εκμετάλλευση των μεταναστών εργαζομένων από δημόσιους και ιδιωτικούς εργοδότες.

Η εστίαση στους εργάτες των κατασκευών, ωστόσο, έχει καταστήσει αόρατη στη δημόσια μνήμη μια άλλη σημαντική ομάδα: τις μετανάστριες οικιακές βοηθούς. Οι εργάτριες από τη Νότια και Νοτιοανατολική Ασία και την Αφρική αποτελούν σχεδόν το 17% των 41,4 εκατομμυρίων μεταναστ(ρι)ών στις χώρες του Κόλπου, που ως επί το πλείστον βρίσκουν εργασία στον τομέα της οικιακής εργασίας. Μόνο το Κατάρ αντιπροσωπεύει 1.80.000 εξ αυτών.

Η Παγκόσμια Ημέρα Μεταναστών είναι μια κατάλληλη στιγμή για να ζητήσουμε την εξάρθρωση των διαρθρωτικών ζητημάτων, στα οποία βασίζεται η εκμετάλλευση των εργαζομένων, και να επισημάνουμε τις οδούς για την αποκατάσταση της αυτενέργειάς τους. 

Το σύστημα Kafala είναι το μεταναστευτικό καθεστώς, που βασίζεται στις συνθήκες της καταναγκαστικής εργασίας, το οποίο ρυθμίζει τις συμβάσεις εργασίας για μετανάστ(ρι)ες στις περισσότερες χώρες του Κόλπου, με εξαίρεση το Ιράκ.  Το σύστημα συνδέει το καθεστώς απασχόλησης και μετανάστευσης των εργαζομένων, καθώς και την ελευθερία μετακίνησης, με τους εργοδότες, κάτι που προπαγανδίζει την καταναγκαστική εργασία και υπονομεύει τη δράση των εργαζομένων.

Το Kafala είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εκμεταλλευτικών και περιοριστικών καθεστώτων βίζας, που διέπουν την προσωρινή εποχική ή δεσμευμένη απασχόληση και σε άλλα πλαίσια, οδηγώντας σε παρόμοιες καταστάσεις όπως η εμπορία μεταναστών.

Η Παγκόσμια Συμμαχία κατά της Εμπορίας Γυναικών (GAATW) επισημαίνει μορφές κατάχρησης και συνθήκες καταναγκαστικής εργασίας, που επιτρέπουν τα περιοριστικά καθεστώτα βίζας σε χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα. 

Σύμφωνα με το σύστημα Kafala, οι εργαζόμενοι/ες μπορούν να απελαθούν, εάν εγκαταλείψουν τη δουλειά τους χωρίς τη γραπτή άδεια του εργοδότη τους.  Οι εργαζόμενοι/ες παραμένουν επίσης πλήρως εξαρτημένοι από τους εργοδότες για την ανανέωση της βίζας τους, γεγονός που ουσιαστικά αφαιρεί το δικαίωμά τους να καθορίζουν πού ζουν ή εργάζονται. Αυτό σημαίνει ότι οι εργαζόμενοι/ες έχουν πολύ μικρή δυνατότητα να βρουν εναλλακτικές λύσεις για κακό μισθό ή κακές συνθήκες εργασίας. Επιπλέον, οι εργαζόμενοι/ες εκτίθενται σε συχνές κλοπές μισθών, μη καταβολή μισθών και υπερκόπωση χωρίς εβδομαδιαία άδεια ή τακτικά διαλείμματα όλη την ημέρα.

Σε πολλές περιπτώσεις οι εργοδότες κατάσχουν έγγραφα ταυτοποίησης, όπως διαβατήρια, κατά την είσοδο των ατόμων στη χώρα και περιορίζουν ακόμη και την πρόσβαση σε κινητά τηλέφωνα και την επαφή με τις οικογένειες, γεγονός που περιορίζει σοβαρά την ανεξαρτησία των εργαζομένων. Οι οικιακοί/ές εργαζόμενοι/ες είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι/ες λόγω της φύσης της εργασίας τους, η οποία βρίσκεται εντός των ιδιωτικών κατοικιών των εργοδοτών. 

Δεδομένης της κουλτούρας ατιμωρησίας που περιβάλλει τέτοιες καταχρήσεις και την ποινική δίωξη εργαζομένων, που «δραπετεύουν» από τα σπίτια των εργοδοτών τους, οι εργοδότες δεν έχουν σχεδόν καμία ευθύνη.

Μια πρωτοποριακή μελέτη που διεξήχθη από την Egna Legna, μια οργάνωση μεταναστ(ρι)ών εργαζομένων με έδρα τον Λίβανο, διαπίστωσε ότι το 68% των εργαζομένων στο δείγμα τους με σχεδόν 1.000 μετανάστριες οικιακές βοηθούς στη χώρα έχουν αντιμετωπίσει τουλάχιστον μία εμπειρία σεξουαλικής παρενόχλησης. Οι δράστες ήταν συνήθως εργοδότες (70% των αναφερόμενων περιπτώσεων), καθώς και φίλοι και συγγενείς των εργοδοτών (40%).

Οι εργαζόμενες δεν είχαν πρόσβαση στη δικαιοσύνη, ενώ ακόμη και οι λίγες εργαζόμενες της μελέτης, που προσέγγισαν τις αρχές επιβολής του νόμου, απολύθηκαν ή τους ζητήθηκε να είναι προσεκτικές ή ακόμη και να τραπούν σε φυγή.  Η ανεξέλεγκτη κακοποίηση με μικρή υποστήριξη από τις τοπικές Αρχές, πέρα ​​από την αποκοπή από τις οικογένειες, έχει σοβαρό αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των εργαζομένων: αρκετές ερωτηθείσες στη μελέτη είχαν σκεφτεί τον αυτοτραυματισμό ή τον θάνατο από αυτοκτονία. 

Μια άλλη εντυπωσιακή πραγματικότητα είναι ο φετιχισμός και η κακοποίηση των μαύρων μεταναστ(ρι)ών εργατ(ρι)ών. Εργαζόμενοι/ες από αφρικανικές περιοχές αναφέρουν ότι υφίστανται διάφορες μορφές σωματικής, λεκτικής και σεξουαλικής βίας με μεγαλύτερη συνέπεια από ό,τι εργαζόμενοι/ες από άλλες χώρες.

Τα μεταναστευτικά καθεστώτα των χωρών προέλευσης μπορούν επίσης να διαδραματίσουν ρόλο στην αύξηση της ευπάθειας των εργαζομένων. Η Αιθιοπία, για παράδειγμα, έχει απαγορεύσει την αποστολή οικιακών βοηθών σε χώρες του Κόλπου, ακόμη και όταν πρακτορεία συνεχίζουν να στρατολογούν παράνομα. Οι εργαζόμενοι/ες αναγκάζονται να εισέλθουν στις χώρες του Κόλπου μέσω τουριστικής βίζας και να παρατείνουν τη θητεία τους, γεγονός που τους/τις εκθέτει σε περαιτέρω εκμετάλλευση από πρακτορεία, εργοδότες και τοπικές Αρχές.

Η GAATW σημειώνει ότι οι πολιτικές, που περιορίζουν το γυναικείο κίνημα ως δικαιολογία για τη μείωση της εμπορίας, ωθούν τις εργαζόμενες σε παράνομες διαδρομές μετανάστευσης. Για τις μετανάστριες, η μετανάστευση μπορεί να προσφέρει ανεξαρτησία, καθώς οι επιλογές διαβίωσής τους στις χώρες καταγωγής τους μπορεί να περιορίζονται από κανόνες περί φύλου και άλλους παράγοντες. Χρειαζόμαστε συστήματα, που να προστατεύουν τα δικαιώματα των εργαζομένων περισσότερο από συστήματα, που στοχεύουν να ανακόψουν εντελώς τη μετανάστευση.  

Το Κατάρ έγινε μία από τις πρώτες χώρες, που μεταρρυθμίζουν το σύστημα Kafala το 2020, με στόχο να μειώσει τον απόλυτο έλεγχο, που κατέχουν οι εργοδότες στο νομικό καθεστώς των μεταναστ(ρι)ών εργαζομένων στη χώρα.  Οι εργαζόμενοι/ες στο Κατάρ δεν απαιτείται πλέον να λαμβάνουν πιστοποιητικά χωρίς αντίρρηση από τους εργοδότες τους πριν αλλάξουν δουλειά πριν από τη λήξη της σύμβασής τους, κάτι που ισχύει σε άλλες χώρες.

Οι μεταρρυθμίσεις έθεσαν επίσης υψηλότερο κατώτατο μισθό για όλους τους/τις εργαζόμενους/ες, καθιστώντας το Κατάρ μόλις τη δεύτερη χώρα του Κόλπου, μετά το Κουβέιτ, που έχει ρύθμιση κατώτατου μισθού.  Η χώρα ψήφισε επίσης νόμο για τους/τις οικιακούς/ές εργαζόμενους/ες το 2017, με διατάξεις σχετικά με τις συμβάσεις εργασίας, τις ώρες εργασίας και τη σύνταξη.

Ωστόσο, όπως επισημαίνει η Διεθνής Ομοσπονδία Οικιακών Εργαζομένων, η εφαρμογή αυτών των νόμων και μεταρρυθμίσεων εξακολουθεί να είναι αρκετά κακή: οι περισσότερες από τις μισές αιτήσεις για αλλαγή εργασίας εξακολουθούν να απορρίπτονται. Το συνδικάτο έχει απευθύνει εκκλήσεις προς την κυβέρνηση του Κατάρ να συνεργαστεί με ομάδες μεταναστ(ρι)ών εργατ(ρι)ών για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων.

Η οργάνωση των εργαζομένων είναι ένας από τους κύριους τρόπους για να σπάσουμε αυτούς τους κύκλους απομόνωσης και κακοποίησης. Τα συνδικάτα και οι άτυπες συλλογικότητες των εργαζομένων κατάφεραν να αποκτήσουν έδαφος παρά την άρνηση της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι βάσει του συστήματος Kafala. Τα συνδικάτα εξακολουθούν να αδυνατούν να εγγραφούν και να αποκτήσουν δικαιώματα συλλογικής διαπραγμάτευσης παρά την ευαισθητοποίηση των εργαζομένων και την προσφορά βασικών υπηρεσιών όπως η νομική εκπροσώπηση και η αντιμετώπιση κρίσεων. Στις περισσότερες χώρες του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου και σε πολλές δικαιοδοσίες παγκοσμίως, οι οικιακές βοηθοί αποκλείονται ρητά από το εργατικό δίκαιο και την κοινωνική προστασία.   

Υπάρχουν ξεκάθαροι δρόμοι για την αποκατάσταση της δράσης και της αξιοπρέπειας των εργαζομένων.

Πρώτον, η μεταρρύθμιση και η κατάργηση του συστήματος Kafala είναι απαραίτητες για να αποσυνδεθεί το καθεστώς μετανάστευσης από το καθεστώς απασχόλησης. Οι οικιακοί/ές εργαζόμενοι/ες πρέπει να συμπεριληφθούν στα εθνικά πλαίσια εργατικής νομοθεσίας με επαρκή προστασία για τον κατώτατο μισθό, τις ώρες και τις συνθήκες εργασίας και την κοινωνική προστασία.

Οι οικιακοί/ές εργαζόμενοι/ες πρέπει επίσης να περιλαμβάνονται στην εθνική νομοθεσία για τη σεξουαλική παρενόχληση, όπως ο νόμος 205 στο Λίβανο, ο οποίος ψηφίστηκε πρόσφατα για την προστασία των εργαζομένων από τη βία στο χώρο εργασίας, αλλά δεν παρέχει πρόσθετες εγγυήσεις για τα εργασιακά δικαιώματα για τη διασφάλιση της προστασίας των οικιακών βοηθών. 

Ένα δεύτερο σκέλος της μεταρρύθμισης πρέπει να στοχεύσει τους νόμους για τη μετανάστευση στις χώρες προέλευσης, συμπεριλαμβανομένης της άρσης των απαγορεύσεων, που εισάγουν διακρίσεις στη μετανάστευση, των προγραμμάτων επανένταξης για τους παλιννοστούντες εργαζομένους και της υπογραφής διμερών συμφωνιών για την προστασία των δικαιωμάτων των εργαζομένων.

Άλλα αιτήματα που μπορούν να εφαρμοστούν περιλαμβάνουν υποστήριξη για τους/τις εργαζόμενους/ες, που αντιμετωπίζουν κακοποίηση μέσω των τοπικών πρεσβειών των χωρών προέλευσης, και πρόσβαση στη δικαιοσύνη μέσω εκπαιδευμένων υπαλλήλων εργατικού δικαίου και αστυνομίας.

Είναι ζωτικής σημασίας να επικυρωθούν τα παγκόσμια πρότυπα σχετικά με τη μετανάστευση, συμπεριλαμβανομένου του Πρωτοκόλλου του 2014 της Σύμβασης για την Καταναγκαστική Εργασία, του 1930 και των Συμβάσεων 189 για τους Οικιακούς Εργαζόμενους και 190 για την Εξάλειψη της Βίας και της Παρενόχλησης.

Πάνω απ’ όλα, αυτές οι μεταρρυθμίσεις απαιτούν μια μετατόπιση από τα μεταναστευτικά καθεστώτα, που στοχεύουν να τιμωρήσουν τους εργαζόμενους, που διαφεύγουν από τις καταστροφικές οικονομικές συνθήκες προς συστήματα, που προωθούν ασφαλείς μεταναστευτικές οδούς και αποκαθιστούν την υπηρεσία των εργαζομένων.